Για πρώτη φορά μετά από το 1970, πάνω από 1 δισεκατομμύριο άνθρωποι στον πλανήτη (100 εκατομμύρια περισσότεροι από πέρσι), δηλαδή περίπου το ένα έκτο του παγκόσμιου πληθυσμού, υποσιτίζονται. Αυτά αναφέρει μεταξύ άλλων ο οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας του ΟΗΕ (FAO), στην τελευταία έκθεσή του για την παγκόσμια πείνα που δημοσιεύτηκε στα μέσα του Οκτώβρη. Σύμφωνα με την έκθεση, «η αύξηση της διατροφικής ανασφάλειας δεν είναι αποτέλεσμα της φτωχής σοδειάς των καλλιεργειών, αλλά οφείλεται στις εγχώριες υψηλές τιμές των τροφίμων, τα χαμηλά εισοδήματα και την αύξηση της ανεργίας που μείωσαν την πρόσβαση των φτωχών στην τροφή».
Ο στόχος που είχε θέσει η Παγκόσμια Διάσκεψη για την Διατροφή, για μείωση των πεινασμένων στα 420 εκατομμύρια μέχρι το 2015 φαίνεται πλέον άπιαστο όνειρο, γεγονός που αποδεικνύει πόση αξία έχουν οι «στόχοι» που θέτουν οι διάφοροι οργανισμοί σε τέτοια ζητήματα. Η έκθεση επισημαίνει ότι «η παρούσα (οικονομική) κρίση δεν έχει ιστορικό προηγούμενο. Διάφοροι παράγοντες συγκλίνουν στη μετατροπή της σε ιδιαίτερα καταστροφική για τους ανθρώπους υψηλού κινδύνου διατροφικής ανασφάλειας». Για πρώτη φορά, δηλαδή, στην πρόσφατη ιστορία της ανθρωπότητας, η κρίση χτυπά τόσο πολύ τους φτωχούς. Κι αυτό γιατί –σύμφωνα πάντα με την έκθεση του FAO– η παρούσα κρίση διαφέρει σε τρία σημεία από τις προηγούμενες: «1. Πρώτον, εκδηλώθηκε ταυτόχρονα με την διατροφική κρίση που το 2006-08 ώθησε τις τιμές των ειδών ευρείας κατανάλωσης πάνω από τα επίπεδα που μπορούν να φτάσουν τα εκατομμύρια των φτωχών ανθρώπων. Παρά το γεγονός ότι οι τιμές υποχώρησαν από τα υψηλά επίπεδα των μέσων του 2008, οι διεθνείς τιμές των ειδών διατροφής παραμένουν ασταθείς και υψηλές σε σχέση με τα ιστορικά στάνταρντ. Επίσης, οι εγχώριες τιμές υποχώρησαν πιο αργά. Στα τέλη του 2008, οι τιμές των ειδών διατροφής πλατιάς κατανάλωσης, παρέμειναν κατά μέσο όρο κατά 17% υψηλότερες σε πραγματικούς όρους σε σχέση με δύο χρόνια πριν… 2. Δεύτερον, η κρίση επηρεάζει μεγάλα τμήματα του κόσμου ταυτόχρονα. Οι προηγούμενες οικονομικές κρίσεις που χτύπησαν τις αναπτυσσόμενες χώρες έτειναν στο να περιορίζονται σε συγκεκριμένες χώρες ή μερικές χώρες σε μία συγκεκριμένη περιοχή… 3. Τρίτον, επειδή οι αναπτυσσόμενες χώρες σήμερα είναι περισσότερο οικονομικά και εμπορικά ενσωματωμένες στη διεθνή οικονομία απ’ ότι ήταν πριν από 20 χρόνια, είναι περισσότερο εκτεθειμένες σε δονήσεις στις διεθνείς αγορές».
Τι σημαίνουν όλ’ αυτά; Πρώτα απ’ όλα η έκθεση του FAO καταρρίπτει τον μύθο της «μη επάρκειας των καλλιεργειών». Γιατί παραδέχεται ότι η πείνα δεν οφείλεται στις δήθεν φτωχές σοδειές των χωραφιών, αλλά στην ραγδαία άνοδο των τιμών των ειδών διατροφής. Μια άνοδος που ξεκίνησε το 2006 κι έφτασε στο αποκορύφωμά της μέσα στο 2008, προκαλώντας μια άνευ προηγού-μενου διατροφική κρίση, που προκάλεσε εξεγέρσεις πεινασμένων σε περίπου σαράντα χώρες.
Κερδοσκοπία
Πού οφειλόταν όμως αυτή η άνοδος των τιμών; Στη μετατροπή των τροφίμων σε χρηματιστηριακά προϊόντα. Βασικά είδη διατροφής, όπως τα σιτηρά, η ζάχαρη, το ρύζι, το κρέας, το γάλα, τα εσπεριδοειδή, άρχισαν να πουλιούνται ακόμα και πριν καν παραχθούν στις «μελλοντικές αγορές» των Χρηματιστηρίων Τροφίμων. Με το αιτιολογικό της «προστασίας των αγροτών από τις καιρικές συνθήκες» και του «σχεδιασμού της παραγωγής», δημιουργήθηκαν οι περιβόητες «μελλοντικές αγορές» (futures markets), οι οποίες βασίζονταν σε ένα απλό μηχανισμό: τη δυνατότητα να πουλήσει ο αγρότης τα προϊόντα που θα παράγει μελλοντικά από τώρα, σε καθορισμένη τιμή και χρόνο παράδοσης. Ετσι, αν η τιμή πέσει, ο αγρότης κερδίζει την διαφορά, ενώ αν η τιμή ανέβει, τη διαφορά θα την κερδίσει ο αγοραστής.
Το αποτέλεσμα ήταν καταστροφικό. Να πως παρουσιάζει το γερμανικό περιοδικό Spiegel την κατάσταση, σε άρθρο που αναδημοσιεύτηκε από το αμερικάνικο περιοδικό Business Week στις 23/4/2008: «Τα βιοκαύσιμα και η θέρμανση του πλανήτη κατηγορήθηκαν για τις ελλείψεις που οδήγησαν προς τα πάνω τις τιμές των τροφίμων και σίγουρα έπαιξαν το ρόλο τους… Τα παραπάνω βοηθούν να εξηγηθεί γιατί οι τιμές των εμπορευμάτων εκτινάχθηκαν από το 2006, με την τιμή του ρυζιού να φουσκώνει κατά 217%, των σιτηρών κατά 136%, του καλαμποκιού κατά 125% και της σόγιας κατά 107%. Ομως, η κλασική θεωρία της προσφοράς και της ζήτησης δίνει μόνο μια μερική εξήγηση. Οι ξαφνικές αυξήσεις των τιμών από τον περασμένο Ιανουάριο (σ.σ. 2008) έχουν σημάνει συναγερμό. Ο ΟΗΕ εκτιμά ότι χρειάζονται τουλάχιστον 500 εκατ. δολάρια (312 εκατ. ευρώ) άμεσης βοήθειας μέχρι την πρώτη Μάη για να αποφευχθούν σοβαροί λιμοί. Γεωργικοί επιστήμονες στο παγκόσμιο σώμα της UNESCO έχουν παρουσιάσει μια έκθεση για την παγκόσμια διατροφική κρίση. Η κριτική ότι τα hedge funds (θεσμικοί επενδυτές), ασφαλιστικά ταμεία και επενδυτικές τράπεζες φέρουν μέρος της ευθύνης αυξάνεται. Η κερδοσκοπία με τα εμπορεύματα επεκτάθηκε εδώ και καιρό από τα κλασικά προϊόντα, όπως το πετρέλαιο και ο χρυσός, σε οτιδήποτε φαγώσιμο και διαθέσιμο για εμπόριο στο Χρηματιστήριο Μελλοντικών Συμβολαίων του Σικάγου. Αυτές τις μέρες υπάρχουν μελλοντικά συμβόλαια για τα πάντα, από σιτάρι μέχρι πορτοκάλια και χοιρινό κρέας.
Η μελλοντική αγορά είναι ένα παραδοσιακό εργαλείο για τους αγρότες, για να πουλούν τις σοδειές τους πριν την ώρα τους. Σε ένα μελλοντικό συμβόλαιο, οι ποσότητες, οι τιμές και οι ημερομηνίες παράδοσης είναι καθορισμένες ορισμένες φορές ακόμα και πριν φυτευτούν οι καλλιέργειες. Τα μελλοντικά συμβόλαια προσφέρουν στους αγρότες και τους χοντρέμπορούς ένα μέτρο προστασίας απέναντι στις καιρικές συνθήκες και τις υπερβολικές διακυμάνσεις των τιμών. Μπορούν επίσης να βοηθήσουν έναν αγρότη να σχεδιάσει πόσο θα φυτέψει για ένα συγκεκριμένο έτος. Ομως, τώρα οι κερδοσκόποι επωφελούνται από αυτό το μηχανισμό. Μπορούν να αγοράσουν μελλοντικά συμβόλαια για το σιτάρι, για παράδειγμα, σε χαμηλή τιμή, ποντάροντας ότι η τιμή θα ανέβει. Αν η τιμή ανέβει μέχρι την συμφωνημένη ημερομηνία παράδοσης, βγάζουν κέρδος. Ορισμένοι ειδικοί τώρα πιστεύουν ότι αυτοί οι επενδυτές έχουν γίνει κυρίαρχοι στην αγορά, αγοράζοντας μελλοντικά συμβόλαια σε πρωτοφανή επίπεδα και οδηγώντας ψηλά τις βραχυπρόθεσμες τιμές. Από τον τελευταίο Αύγουστο (σ.σ. 2007) αυτός ο μηχανισμός οδήγησε σε διπλασιασμό της τιμής του ρυζιού».
Ζητούμε συγνώμη για το εκτενές απόσπασμα, αλλά πιστεύουμε ότι είναι αρκετά κατατοπιστικό για το όργιο κερδοσκοπίας που σημειώθηκε πάνω στις πλάτες των πεινασμένων.
Golden companies
Φυσικά κάποιοι έβγαλαν τρελά λεφτά. Κι αυτοί δεν ήταν άλλοι από τις εταιρίες τροφίμων, που σύμφωνα με στοιχεία της Παγκόσμιας Τράπεζας (σχετικά γράψαμε σε προηγούμενο φύλλο, «Κόντρα» αρ.φύλ. 509, 10.5.08), κατέγραψαν κέρδη ρεκόρ τους πρώτους μήνες του 2008. Ιδού η λίστα των gol-den companies: Μονσάντο: υπερδιπλασιασμός κερδών το τρίμηνο Δεκέμβρης 2007 – Φλεβάρης 2008. Cargill: αύξηση 86% για το ίδιο τρίμηνο. Archer Daniels Midland: αύξηση 42%. Mosaic Company: 12πλασιασμός κερδών!
Σύμφωνα με το άρθρο του Spiegel που αναφέραμε παραπάνω, ο Αντρέας Γκρούνεβαλντ είναι πλέον ένας «σταρ» ανάμεσα στους μικρούς επενδυτές στη Γερμανία. Η εταιρία που ίδρυσε στο Μόναχο μαζί με οχτώ συμφοιτητές του και τον παππού του το 1989, με αρχικό κεφάλαιο μόλις 15.000 ευρώ, είναι πλέον ένα μεγάλο «επενδυτικό κέντρο» με 2.500 μέλη που έχουν καταθέσει σ’ αυτή 50 εκατομμύρια ευρώ! Δεν είναι τυχαίο που ο Γκρούνεβαλντ αναφωνεί: «Είναι η μεγατάση της δεκαετίας», ενώ υποστηρίζει ότι «αυτό είναι μόνο η αρχή».
Ομως, η τεχνητή άνοδος των τιμών (μέσω των μελλοντικών αγορών), που εξακολουθούν να παραμένουν σε ιστορικά υψηλά επίπεδα, και η κραυγαλέα περιφρόνηση για τα εκατομμύρια των πεινασμένων δεν αποτελούν παρά την πιο τρανή απόδειξη για το χαρακτήρα του παγκόσμιου καπιταλισμού ως ένα σύστημα που βασίζεται στην απαλλοτρίωση του πλούτου από τους παραγωγούς του.