Σημαντική απόφαση του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης αναγνωρίζει νομική ευθύνη του Frontex για την παράνομη επαναπροώθηση οικογένειας Σύριων (κουρδικής καταγωγής). H απόφαση του Δικαστηρίου στην υπόθεση C-679/23 P | WS κ.λπ. κατά Frontex (Κοινή επιχείρηση επιστροφής) δεν είναι απλώς μια «μεγάλη νίκη», όπως αναφέρουν κάποιοι «δικαιωματιστές», αλλά μια πρώτη ρωγμή στο τείχος της ευρωπαϊκής υποκρισίας. Πέφτουν οι μάσκες και με τη βούλα, και αποκαλύπτεται ο πραγματικός ρόλος του Frontex. Πέρα από κατεξοχήν μηχανισμός στρατιωτικοποίησης των συνόρων, αναγνωρίζεται ότι είναι: συνδιαχειριστής απελάσεων, συνένοχος σε παραβιάσεις, οργανικό κομμάτι μιας ΕΕ-φρούριο που θυσιάζει ανθρώπινες ζωές στο βωμό της «ασφάλειας» και των συμφωνιών με αυταρχικά καθεστώτα όπως η Τουρκία.
Η απόφαση ξεγυμνώνει και το ελληνικό κράτος, που λειτουργεί ως εργολάβος της ευρωπαϊκής αντιμεταναστευτικής πολιτικής. Οι «τεχνικές» επιχειρήσεις επιστροφής αποδεικνύονται πολιτικές πράξεις βίας: χωρίς ατομικές αποφάσεις, χωρίς πραγματική πρόσβαση στη δικαιοσύνη, χωρίς σεβασμό στην αξιοπρέπεια. Η μέχρι τώρα γραμμή που ακολουθούσαν κυβερνήσεις, όργανα της ΕΕ και παπαγαλάκια των Μέσων Μαζικής Εξαπάτησης, ότι δηλαδή ο Frontex «απλώς βοηθά», καταρρέει. Αναγνωρίζεται ότι είναι συμμέτοχος και συνένοχος, αλλά και η υποχρέωσή του να ελέγχει τη νομιμότητα, δηλαδή να μην κάνει τα στραβά μάτια όταν ζωές προσφύγων συνθλίβονται κατά τη διάρκεια των απελάσεων.
Η υπόθεση αφορά μια οικογένεια σύριων προσφύγων κουρδικής καταγωγής, που έφτασε στη Μήλο τον Οκτώβρη του 2016 και εξέφρασε ρητά την πρόθεσή της να ζητήσει διεθνή προστασία. Παρά ταύτα, λίγες ημέρες αργότερα μεταφέρθηκε στην Τουρκία, στο πλαίσιο κοινής επιχείρησης επιστροφής που υλοποιήθηκε από την Ελλάδα με τη συμμετοχή του Frontex. Υπό το φόβο περαιτέρω επαναπροώθησης στη Συρία, η οικογένεια κατέφυγε τελικά στο Ιράκ. Υποστηρίζοντας ότι η επιστροφή στην Τουρκία συνιστούσε παράνομη επαναπροώθηση και ότι κατά τη διαδικασία προσβλήθηκαν τα θεμελιώδη δικαιώματά της, η οικογένεια ζήτησε αποζημίωση για υλική ζημία και ηθική βλάβη από τον Frontex.
Αρχικά, οι καταγγελίες της οικογένειας απορρίφθηκαν από τον Frontex, ενώ το 2023 το Γενικό Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης απέρριψε την αγωγή αποζημίωσης, κρίνοντας ότι δεν υπήρχε αιτιώδης συνάφεια μεταξύ της συμπεριφοράς του Οργανισμού και της προβαλλόμενης ζημίας. Το Γενικό Δικαστήριο θεώρησε ότι ο Frontex δεν έχει αρμοδιότητα ούτε να ελέγχει τη βασιμότητα των αποφάσεων επιστροφής ούτε να εξετάζει αιτήσεις διεθνούς προστασίας και, συνεπώς, δεν μπορεί να του καταλογιστεί ευθύνη για την επιστροφή της οικογένειας στην Τουρκία.
Μετά από αναίρεση, το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης ανέτρεψε κατά μεγάλο μέρος την απόφαση αυτή, όπως θα δούμε στη συνέχεια. Ωστόσο, δεν τρέφουμε καμία αυταπάτη: μια δικαστική απόφαση δεν ανατρέπει τη συνολική κατάστασης φασιστικοποίησης και απανθρωποποίησης που ζούμε. Φυσικά, ούτε ο Frontex «εξανθρωπίζεται» ούτε η ΕΕ μεταμορφώνεται ξαφνικά σε χώρο αλληλεγγύης. Η απόφαση, όμως, μπορεί να αποτελέσει ένα νομικό όπλο στα χέρια των κινημάτων και των ίδιων των προσφύγων, καθώς ανοίγει το δρόμο για νέες αγωγές.
Με αυτή την αλλαγή στη νομική προσέγγιση, η απόφαση δίνει μεγαλύτερη δυνατότητα σε μετανάστες/πρόσφυγες να διεκδικήσουν αποζημιώσεις. Επιπλέον, με την απόφασή του, το Δικαστήριο της ΕΕ υποχρεώνει το Γενικό Δικαστήριο να εξετάσει εκ νέου την υπόθεση, όχι αφηρημένα αλλά στην ουσία της. Δεν αρκεί πλέον να δηλώνεται ότι ο Frontex «δεν έχει αρμοδιότητα». Πρέπει να ελεγχθεί τι ακριβώς γνώριζε, πώς συμμετείχε και αν οι πράξεις ή παραλείψεις του συνέβαλαν στην παράνομη επαναπροώθηση. Ετσι, σπάει το θεσμικό άλλοθι της τεχνικής ουδετερότητας και μπορεί να ανοίξει ο δρόμος για πραγματική απόδοση ευθύνης.
Τέλος, η απόφαση δημιουργεί προηγούμενο για άλλα παρόμοια περιστατικά στα ευρωπαϊκά σύνορα, όπου υπάρχουν κατηγορίες για pushbacks και παραβιάσεις δικαιωμάτων.
Η απόφαση, συνεπώς, είναι σημαντική για όλους τους παραπάνω λόγους, αλλά η μόνη πραγματική δικαίωση θα έρθει με το γκρέμισμα της Ευρώπης-φρούριο, με ανοιχτά σύνορα για όλους, με άσυλο χωρίς όρους, σύμφωνα με τις διεθνείς συμβάσεις, και με την κατάργηση των μηχανισμών καταστολής που βαφτίζουν την απανθρωπιά ως «διαχείριση», «υποδοχή» και «ένταξη». Η ιστορία δε θα γραφτεί στα δικαστήρια, αλλά στους δρόμους, σε κοινούς αγώνες ντόπιων και μεταναστών.
Περισσότερες πληροφορίες για την απόφαση ΕΔΩ.
