Τον Αύγουστο που πέρασε συμπληρώθηκαν 76 χρόνια από τη δολοφονία του ηγέτη του ΚΚ Γερμανίας, Eρνστ Τέλμαν, στο στρατόπεδο Μπούχενβαλντ, λίγο πριν από το τέλος του ναζισμού. Τα τελευταία εννιά χρόνια τα πέρασε σε συνθήκες αυστηρής απομόνωσης και βασανιστηρίων στις ναζιστικές φυλακές. Οι χιτλερικοί δεν τόλμησαν να τον περάσουν από δίκη, παρότι του επιδόθηκε κατηγορητήριο, φοβούμενοι μην επαναληφθούν όσα έγιναν στη δίκη του Ντιμιτρόφ. Μετά την εκτέλεσή του, έκαψαν το πτώμα του στο κρεματόριο, εξαφανίζοντας τα ίχνη του, όπως οι πρόγονοί τους των Φράικορπς είχαν κάνει με τη Ρόζα Λούξεμπουργκ.
Το σημείωμα αυτό δε θα αναφερθεί στην τεράστια πολιτική συνεισφορά ενός από τους σημαντικότερους ηγέτες του παγκόσμιου κομμουνιστικού κινήματος, για την οποία έχουν γραφεί ήδη πολλά και ο οποίος έγινε τραγούδι, θρύλος και κινηματογραφικός ήρωας. Στοιχεία μπορείτε να αντλήσετε από τη μπροσούρα Διδάγματα του Μεσοπολέμου. Εδώ θα σημειωθούν μερικές επιμέρους πλευρές της ζωής του, με αφορμή και μία παλαιότερη έκδοση των αναμνήσεων της κόρης του Ιρμα Τέλμαν*, που ενδεχομένως είναι λιγότερο γνωστές.
Στο φόντο της ταραχώδους εικοσαετίας ’20 και ’30, σκιαγραφείται η προσωπικότητα του Τέλμαν, όχι μόνο ως ενός εξαιρετικά μορφωμένου από μαρξιστική και λογοτεχνική άποψη εργάτη (ο Τέλμαν ήταν λιμενεργάτης, γέννημα-θρέμμα του Αμβούργου), αλλά και η ανυποχώρητη ταξική στάση του που δεν παρεξέκλινε καθόλου από τις λενινιστικές αρχές. Με τη δράση του καθοδήγησε τους γερμανούς εργάτες σε μεγάλες μαζικές συγκρούσεις και ένοπλες εξεγέρσεις ενάντια σε ένα πολυπρόσωπο ταξικό εχθρό που βρήκε την τελική πολιτική του έκφραση στο χιτλερικό καθεστώς.
Η οξύτητα της ταξικής πάλης εκείνης της περιόδου κατέβασε μέχρι και τανκ στο μνημόσυνο για τους νεκρούς εργάτες στις 9 Νοέμβρη του 1923 και ανάγκασε τον Τέλμαν να μιλά για «ένα σκληρό ανταρτοπόλεμο των εργατών». Αυτή η οξύτητα δημιούργησε το 1925 το RFB, τη συσπείρωση των Μαχητών του Κόκκινου Μετώπου, ένα είδος ένοπλης λαϊκής πολιτοφυλακής, κυρίως για αυτοπροστασία από τις συνεχείς δολοφονικές επιθέσεις των παραστρατιωτικών ομάδων και της αστυνομίας. Επιπλέον, η λαϊκή αντιβία ήταν απολύτως αυτονόητη και απολύτως συνδεδεμένη με τη δράση του KPD όλη αυτήν τη μακρόχρονη περίοδο. Η ένοπλη εξέγερση των εργατών του Βερολίνου την Πρωτομαγιά του 1929 βρήκε τον Τέλμαν αρχηγό στα οδοφράγματα, παρά την εκτίμησή του ότι η Γερμανία δεν ήταν ακόμη σε επαναστατική κατάσταση.
Μια ελάχιστα προσεκτική ματιά σε όλη αυτήν τη χρονική περίοδο της οικονομικής κρίσης και της ανόδου του φασισμού κάνει οφθαλμοφανές το χάσμα ανάμεσα στις απόψεις και την τακτική των κομμουνιστών της τριτοδιεθνιστικής περιόδου και των σύγχρονων αναθεωρητών.
Η αιχμή αυτής της λαϊκής αντιβίας, το Κόκκινο Μέτωπο, τέθηκε εκτός νόμου το 1931, την ίδια στιγμή που γερμανοί και αμερικανοί μεγαλοκαπιταλιστές χρηματοδοτούσαν με τεράστια ποσά την ίδρυση των Ες-Ες και των Ες-Α. Ο ίδιος ο Τέλμαν είχε αναλύσει λεπτομερώς τον κίνδυνο άλματος των ναζί (και αποκαλύψει τους υποστηρικτές τους), παρότι το 1928 αυτοί είχαν πάρει μόλις το 2,6% των ψήφων στις ομοσπονδιακές εκλογές.
Η άνοδος του φασισμού συμβάδιζε με την άνοδο του κομμουνιστικού κινήματος. Οταν τον Νοέμβρη του 1932 το KPD πήρε 6 εκατομμύρια ψήφους, και μάλιστα εν μέσω νοθείας, τρομοκρατίας και συλλήψεων, ο κύβος είχε ήδη ριφθεί. Η πτώση του ποσοστού των ναζί και των σοσιαλδημοκρατών σε αυτές τις εκλογές έσπειρε τον πανικό στις τάξεις της κεφαλαιοκρατίας.
Ο Χίτλερ έμοιαζε πια ως η μόνη διέξοδος. Είναι χαρακτηριστικό ότι στην προκλητική διαδήλωση των S-A (των ταγμάτων εφόδου, διαδόχων των Freikorps, που το 1932 αριθμούσαν 400.000 μέλη και έφτασαν κατόπιν τα περίπου 2.000.000 μέλη) μπροστά από τα κεντρικά γραφεία του KPD, απάντησε μετά από μια εβδομάδα μια λαοθάλασσα 150.000 εργατών με επικεφαλής τον ίδιο τον Τέλμαν. Η σύλληψή του ήταν πλέον ζήτημα λίγου χρόνου. Οι απηνείς διωγμοί είχαν τεθεί στην ημερήσια διάταξη και στις 3 του Μάρτη δόθηκε το τελικό χτύπημα. Στον απόηχο του εμπρησμού του Ράιχσταγκ, ο Τέλμαν συνελήφθη στο κρησφύγετό του και από τότε δεν ξαναείδε το φως της μέρας.
Επί χρόνια η Γκεστάπο ερευνούσε συνεχώς οτιδήποτε σχετιζόταν με την οικογένειά του, την κατοικία του, τους συντρόφους του. Τα γραπτά του από τη φυλακή σώθηκαν με χίλια δυο τεχνάσματα. Οι ναζί έκλεψαν από το σπίτι του μια πολύτιμη στολή, δώρο του πληρώματος του θρυλικού θωρηκτού «Αβρόρα» και ένα πορσελάνινο σκάκι, δώρο του Στάλιν. Δεν παρέλειψαν να κλέψουν ένα σωρό γράμματα προς την οικογένειά του, ακόμα και τις δωδεκασέλιδες σημειώσεις του για τον Σέξπιρ και τον Σίλερ!
Η τεράστια διεθνής κινητοποίηση για την αποφυλάκισή του, από την Μασσαλία και το Λονδίνο, μέχρι τη Νέα Υόρκη, με διασημότητες όπως ο Ρομαίν Ρολάν στην πρώτη γραμμή, δεν έφερε κανένα αποτέλεσμα. Μέσα στο κελί του, που ήταν καλωδιωμένο και παρακολουθούνταν ακόμα και η ανάσα του, δεν έχανε τις ελπίδες του. Ηταν σίγουρος για το επικείμενο τέλος του φασισμού.
Στην αντιπαράθεσή του με έναν γκεσταπίτη φύλακα προέβλεψε:
– Ο Στάλιν θα κόψει το λαιμό του Χίτλερ!
– Οι φασιστικές ορδές θα βρουν το τέλος τους στη Ρωσία!
Οταν πέθανε ο πατέρας του, Γιοχάνες Τέλμαν, η Γκεστάπο και οι δικαστικές αρχές υποσχέθηκαν ότι θα του επιτρέψουν να παραστεί στην κηδεία φρουρούμενος. Φυσικά, αυτό δεν έγινε ποτέ. Η 4η Νοέμβρη 1933, ημέρα ταφής του πατέρα του, εξελίχθηκε σε διαδήλωση των εργατών του Αμβούργου. Τα στεφάνια έγραφαν: «Λευτεριά σε όλους τους πολιτικούς κρατούμενους» ή «Ζήτω ο γιος του λαού μας Ερνστ Τέλμαν». Η αστυνομία ξέσκισε τα στεφάνια κι έκανε αθρόες συλλήψεις.
Ακολούθησε ο θάνατος του πεθερού του. Διακινητής του παράνομου κομμουνιστικού Τύπου, ο 77χρονος γέροντας κατάφερε να εκπληρώσει τη μεγάλη του επιθυμία να επισκεφθεί, έστω για μια φορά, τον Τέλμαν στη φυλακή. Η επίσκεψη τον τάραξε τόσο πολύ, ώστε μετά από μερικές μέρες αρρώστησε και πέθανε.
Ο Γολγοθάς για την υπόλοιπη οικογένειά του συνεχίστηκε. Η νεαρή του κόρη Ιρμα, μέλος της Κομμουνιστικής Νεολαίας, γνώρισε έναν ανελέητο πόλεμο νεύρων. Ηταν αποκλεισμένη από την εξεύρεση οποιασδήποτε εργασίας.
Η γυναίκα του Ρόζα και η κόρη του συνελήφθησαν την άνοιξη του 1944 και για έναν ολόκληρο χρόνο τις περιέφεραν σε διάφορα στρατόπεδα συγκέντρωσης με ψεύτικα ονόματα. Απελευθερώθηκαν, όπως και πλήθος άλλοι κρατούμενοι, από τον σοβιετικό Κόκκινο Στρατό.
Πέρασαν δυο χρόνια και οι συνθήκες θανάτου του Τέλμαν παρέμεναν επισήμως ασαφείς και αδιευκρίνιστες. Οι ναζί είχαν ισχυριστεί ότι σκοτώθηκε κατά τη διάρκεια συμμαχικών βομβαρδισμών στο Μπούχενβαλντ. Η αλήθεια αποκαλύφθηκε στο αμερικανικό στρατοδικείο που στήθηκε στο Νταχάου με κατηγορούμενους 31 φύλακες ναζιστικών στρατοπέδων. Εκεί κατέθεσε ένας πολωνός πολιτικός κρατούμενος, ονόματι Μάριαν Ζγκόντα, που είδε κρυμμένος την εκτέλεση του Τέλμαν. Στις 15 Αυγούστου του 1947, το δικαστήριο καταδίκασε τον Χέρμαν Πίστερ, τον υπασπιστή του Χανς Σμιτ και 20 ακόμα κατηγορούμενους σε 20ετή κάθειρξη. Ο Βόλφγκανγκ Οτο, δάσκαλος και μέλος των Ες-Ες, που ήταν ανάμεσα στους καταδικασθέντες, είχε ήδη εκτελέσει 8.483 σοβιετικούς αιχμαλώτους, όμως για αυτούς δεν του επιβλήθηκε καμιά ποινή. Ο Οτο εξέτισε μόλις 7 από τα 20 χρόνια της ποινής του και συνέχισε να διδάσκει στη Ρηνανία. Ανάλογη μεταχείριση είχαν και οι υπόλοιποι.
Πέρυσι, 75 χρόνια μετά από τη δολοφονία του Τέλμαν, ο Δήμος της Βαϊμάρης απαγόρευσε εκδήλωση προς τιμήν του στο μνημείο που έχει στηθεί στο Μπούχενβαλντ. Σε ένα κρεσέντο αντικομμουνιστικής υστερίας, που τα τελευταία χρόνια γνωρίζει νέες δόξες, οι δημοτικές αρχές της Βαϊμάρης αποφάνθηκαν πως «η υπεράσπιση της σοσιαλιστικής οικοδόμησης επί Στάλιν αποτελεί προσβολή της ανθρώπινης αξιοπρέπειας»! Ευτυχώς, όπως στην περίπτωση Τέλμαν, η Ιστορία είναι μερικές φορές πολύ πεισματάρα!
* Ιρμα Τέλμαν: Αναμνήσεις για τον Ερνστ Τέλμαν.