Είναι ηλίου φαεινότερον, μετά την έναρξη του χειμερινού κύματος της πανδημίας του SARS-COV-2, ότι όλες οι χώρες της Ευρώπης αντιμετωπίζουν αυξημένα κρούσματα και αυξημένους θανάτους και πως η αύξηση είναι σαφώς μεγαλύτερη απ’ αυτή του ανοιξιάτικου κύματος. Ο λόγος είναι ότι οι αστικές κυβερνήσεις άφησαν τη διασπορά ανεξέλεγκτη, μετά το πέρας του ανοιξιάτικου κύματος, προχωρώντας στην ταχεία επανεκκίνηση της καπιταλιστικής οικονομίας, εγκαταλείποντας τα περιοριστικά μέτρα εναντίον της νόσου (γρήγορο άνοιγμα σχολείων, άνοιγμα συνόρων για τον τουρισμό, άνοιγμα μπαρ, εστιατορίων κ.ο.κ.) και υπονομεύοντας την ιχνηλάτηση και το τέστινγκ, που απαιτούν σημαντικές δαπάνες από τον κρατικό κορβανά.
Τα «καλύτερα» αποτελέσματα στο πρώτο κύμα, σε χώρες όπως αυτές των Βαλκανίων και η δική μας, οφείλονταν αποκλειστικά στο γεγονός ότι η διασπορά εξαρχής ήταν μικρότερη από τις άλλες χώρες, λόγω των λιγότερων πτήσεων που συνέδεαν τις χώρες των Βαλκανίων με την κεντρική Ευρώπη, τη Βόρεια Ιταλία και σαφώς μάλλον λόγω της ανυπαρξίας πτήσεων με την Ουχάν, σε αντίθεση με το Μιλάνο που είχε απευθείας πτήσεις με το αρχικό εκολλαπτήριο της πανδημίας. Οσο ο ψευτοπερήφανος Τσιόδρας εμφανιζόταν καθησυχαστικός έναντι του ιού τον Σεπτέμβρη, ο γερμανός ομόλογός του Κριστιάν Ντρόστεν δήλωνε αποκαλυπτικά στις 17 Σεπτέμβρη στη Deutsche Welle:
«To καθοριστικό σημείο ήταν μάλλον ότι η Γερμανία ενήργησε πολύ νωρίτερα. Αυτό δεν αφορά τις ημερομηνίες αλλά τον σχετικό χρόνο που τα περιοριστικά μέτρα επιβλήθηκαν συγκριτικά με την πραγματική εξάπλωση της πανδημίας. Ξέραμε για την επιδημία μας βασιζόμενοι στa εργαστηριακά τεστ και αυτή η ευρεία έκταση των εργαστηρίων μας είναι αυτό που ξεχώριζε τη Γερμανία από τις άλλες χώρες. Ενας λόγος ήταν ότι ήμασταν πολύ γρήγοροι στην αντίδρασή μας σε επίπεδο εργαστηρίων και ένας άλλος ότι η επιδημία μας ξεκίνησε κάπως αργότερα».
Εν ολίγοις, η Γερμανία τα πήγε και αυτή καλύτερα στο πρώτο κύμα, συγκριτικά με μεγάλες χώρες όπως η Μεγάλη Βρετανία, η Γαλλία, η Ισπανία, η Ιταλία, γιατί η διασπορά ήταν εξαρχής μικρότερη, δεδομένου ότι η Γερμανία πήρε τα οριζόντια περιοριστικά μέτρα του λοκντάουν την ίδια χρονική περίοδο με όλες τις χώρες της Ευρώπης, όπως έκανε και τώρα.
Η βιοπολιτική
Αρκετά στελέχη της εξωκοινοβουλευτικής αριστεράς, προερχόμενα από τις διασπάσεις του Περισσού το 89-90, αντί να συγκεντρώσουν τα δεδομένα και τη γνώση της σύγχρονης επιδημιολογίας και της βιολογίας, προκειμένου να μπορέσουν να αναλύσουν το φαινόμενο της πανδημίας και παράλληλα να κατανοήσουν και να αντιμετωπίσουν την ταξική του διαχείριση, προτίμησαν την εύκολη και πιασάρικη λύση της συνωμοσιολογίας. Αντί να ακολουθήσουν τις επιταγές του Ενγκελς για τον επιστημονικό σοσιαλισμό, την αυστηρή επιστημονική θεμελίωση στην επαναστατική θεωρία, αυτοί προτίμησαν το τροπάρι του μικροαστού σοσιαλιστή κυρίου Ντίρινγκ.
Ως γνωστόν, ευεπίφοροι στη συνωμοσιολογία σε περιόδους κρίσης είναι πάντα οι μικροαστοί που καταρρέουν από τη σχετικά καλύτερη οικονομική θέση έναντι του εργάτη. Ενας μικροαστός σοσιαλιστής, όμως, δεν μπορεί να ξεπέσει στα αφηγήματα του συρμού, ότι ο πανούργος Gates έφτιαξε τον ιό για να κονομήσει από τα εμβόλια. Ετσι, λοιπόν, οι συγκεκριμένοι ειδήμονες της εξωκοινοβουλευτικής ριζοσπαστικής αριστεράς υιοθέτησαν τη θεωρία της βιοπολιτικής από τα έδρανα του μικροαστού προφέσορα Φουκό. Με λίγα λόγια, τα οριζόντια περιοριστικά μέτρα δεν πάρθηκαν από τις αστικές κυβερνήσεις για να διασωθεί το δημόσιο σύστημα υγείας κάθε χώρας, αλλά προκειμένου να επιβληθούν νέα μέτρα ψηφιοποιημένου ελέγχου και καταστολής στα σώματά μας και, αν που και που κοιτάμε το είδωλό μας στον καθρέφτη με τραγιάσκα, στη ίδια την… εργατική τάξη.
Σκαρφίστηκαν μια «κοινωνική κατασκευή» (φουκοϊκός όρος) για τη διαχείριση της πανδημίας, που βέβαια κατέρρευσε εν μία νυκτί. Κι αν ο κακόμοιρος ο Φουκό έπεσε θύμα των δικών του θεωριών και πέθανε από AIDS κυνηγώντας το όραμα της ξέφρενης, ανεξέλεγκτης, «σεξουαλικής απελευθέρωσης» σε σαδομαζοχιστικές περιπτύξεις, την περίοδο που το AIDS ως νόσος ήταν ακόμη κάτι σχετικά άγνωστο, οι σύγχρονοι μικροαστοί σοσιαλιστές ηγέτες της εξωκοινοβουλευτικής αριστεράς έχασαν τα αυγά και τα πασχάλια και παρέδωσαν το πνεύμα από τον Μάη, όταν ήρθη η καραντίνα.
Η στρατηγική της χρονικής διασποράς των νεκρών
Μετά την κατάρρευση της βιοπολιτικής, η μόνη ελπίδα των μικροαστών σοσιαλιστών ήταν η στρατηγική της ανοσίας της αγέλης, που ακολούθησε η σουηδική κυβέρνηση. Με τη στρατηγική της ανοσίας της αγέλης, η Σουηδία κατάφερε το εξής μακάβριο κατόρθωμα στο ανοιξιάτικο κύμα: διέσπειρε χρονικά τους νεκρούς, διατηρώντας το δημόσιο σύστημα υγείας στα πρόθυρα της κατάρρευσης, στέλνοντας σε βέβαιο θάνατο τους συνταξιούχους της εργατικής τάξης στα γηροκομεία, τις αποθήκες ψυχών που επιφυλάσσει για το τέλος της ζωής τους η αστική τάξη στις αναπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες.
Τον Απρίλη, με εκατό νεκρούς στη χώρα καθημερινά, ελάχιστα τεστ μοριακής διάγνωσης πραγματοποιούνταν στους εργαζόμενους των γηροκομείων. Στην έξαρση της πανδημίας των καθημερινών χιλιάδων κρουσμάτων δεν υπάρχει ένα αδιαπέραστο τείχος ανάμεσα σε νέους και ηλικιωμένους, ευάλωτους στον ιού. Οι τελευταίοι πρέπει να προμηθευτούν τρόφιμα για να ζήσουν, αναπόφευκτα θα έρθουν σε επαφή με νεότερους. Μέσα σε ένα γηροκομείο, οι στοιβαγμένοι ηλικιωμένοι είναι «πυριτιδαποθήκη» για τον ιό. Ενας ανυποψίαστος εργαζόμενος, που φέρει τον ιό με εξαιρετικά ήπια συμπτώματα, μπορεί να «εξολοθρεύσει» μια ολόκληρη πτέρυγα. Κι αυτό συνέβη μαζικά στη Σουηδία, όπως και σε άλλες καπιταλιστικά αναπτυγμένες χώρες, όπου το 50% των νεκρών ήταν από τα γηροκομεία.
Για να μη γίνει αυτό, θα έπρεπε κάθε εργαζόμενος γηροκομείου να τεστάρεται σχεδόν κάθε δύο μέρες και μέσα στην ίδια μέρα να παίρνει αποτελέσματα. Στην έξαρση της πανδημίας, σε όλη την Ευρώπη η ουρά αναμονής για τα τέστ PCR φτάνει τις 7 μέρες και είναι ζήτημα αν γίνονται υποχρεωτικά δύο φορές το μήνα σε όλους τους εργαζόμενους στα γηροκομεία. Οι τρόφιμοι των γηροκομείων είναι για άλλη μια φορά καταδικασμένοι σε όλη την Ευρώπη. Μόνο αν είχε καταπολεμηθεί εξαρχής η διασπορά, με διατήρηση περιοριστικών μέτρων υπέρ της δημόσιας υγείας και όχι με την άρση τους υπέρ της απρόσκοπτης κερδοφορίας του κεφαλαίου, θα ήταν σε ασφαλή θέση.
Με 6.000 νεκρούς, οι μικροαστοί σοσιαλιστές παρουσίαζαν τη Σουηδία ως… υπόδειγμα αντιμετώπισης της διαχείρισης, γιατί είχε λιγότερους νεκρούς από το Βέλγιο (10.000), που ακολούθησε σκληρά οριζόντια περιοριστικά μέτρα, δηλαδή λοκντάουν. Τι κι αν οι άλλες σκανδιναβικές χώρες είχαν πολύ λιγότερους νεκρούς (η Δανία 600 και η Φιλανδία 320 τον Ιούνη) επειδή εφάρμοσαν λοκντάουν;
Αυτό που αποδεικνύεται τελικά σήμερα είναι ότι το Βέλγιο είχε ασύγκριτα μεγαλύτερη διασπορά από τη Σουηδία τον Μάρτη, πριν από το λοκντάουν. Αντίστοιχα, σήμερα το Βέλγιο έχει μεγαλύτερο επιπολασμό (ποσοστό ανθρώπων στο γενικό πληθυσμό της χώρας, που έχουν νοσήσει από τον ιό και έχουν αντισώματα) από τη Σουηδία. Γι’ αυτό και στη Σουηδία έχει ξεσπάσει πάλι η πανδημία στο χειμερινό της κύμα, με χρονική καθυστέρηση περίπου είκοσι ημερών από τις κεντρικές ευρωπαϊκές χώρες. Aπό την 1η Νοέμβρη μέχρι σήμερα εμφανίζει 406 νεκρούς. Στο ανοιξιάτικο κύμα η μεταδοτικότητα του ιού δεν ήταν τόσο ισχυρή όσο τώρα. Η Σουηδία ευνοήθηκε για το μακάβριο κατόρθωμα από το γεγονός ότι είναι ακραία αραιοκατοικημένη σε σχέση με τα αστικά κέντρα των υπόλοιπων χωρών της Ευρώπης. Κανείς δε γνωρίζει αν θα μπορέσει η Σουηδία να ακολουθήσει τη χρονική διασπορά των νεκρών χωρίς λοκντάουν. Αν οι νοσούντες «τιγκάρουν» τις ΜΕΘ, τότε θα αναγκαστεί και η Σουηδία να κάνει λοκντάουν, όπως όλες οι χώρες της Ευρώπης.
Αφού, λοιπόν, «τέλειωσε» και ο μύθος της Σουηδίας και πετρίτρανα πια επιβεβαιώνεται ότι ο στόχος της χρονικής διασποράς των νεκρών καμία σχέση δεν έχει με επαναστατικά, προλεταριακά προτάγματα, οι μικροαστοί σοσιαλιστές μας σκαρφίστηκαν πλέον να προσαρμόσουν ανοιχτά την πραγματικότητα στις ιδεοληψίες τους. Ξαφνικά, ανακάλυψαν ότι η Κούβα δεν είχε οριζόντια περιοριστικά μέτρα, αλλά αντιμετώπισε τον ιό μόνο με τεστ και ιχνηλάτηση και ένα σημαντικό σύστημα υγείας, πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας φροντίδας, στο οποίο έχει ελεύθερη πρόσβαση όλος ο λαός.
Αυτοί που τον Μάη δεν είχαν ιδέα για τα τεστ μοριακής διάγνωσης και την ιχνηλάτηση στην Ελλάδα, που αποπροσανατόλιζαν πλήρως τον κόσμο από τις ανάγκες της καταπολέμησης του ιού στην Ελλάδα, που θεωρούσαν ότι το να απαιτείς από την κυβέρνηση άμεσα εφοδιασμό με αντιδραστήρια για αξιόπιστα τεστ μοριακής διάγνωσης PCR και προσλήψεις επιδημιολόγων και γιατρών για ιχνηλάτηση είναι συνώνυμο του να στοιχίζεσαι πίσω από τον κυβερνητικό λόχο των εμπειρογνωμόνων λοιμωξιολόγων της κρατικής διαχείρισης της πανδημίας, τώρα ξαφνικά θυμήθηκαν τα βασικά μέσα για την καταπολέμηση της πανδημίας, προτού αυτή φτάσει σε έξαρση και το λοκντάουν γίνει αναπόφευκτο.
Το σκληρό λοκντάουν της Κούβας
Δυστυχώς γι’ αυτούς, έπεσαν έξω για άλλη μια φορά. Κι αυτή τη φορά μάλλον είναι το έσχατο σημείο γελοιοποίησής τους.
Η Κούβα είχε ένα από τα σκληρότερα λοκντάουν στον πλανήτη Γη. Τα σκληρά οριζόντια περιοριστικά μέτρα ξεκίνησαν από τα τέλη Μάρτη και έφτασαν ως τον Αύγουστο, με πολύ προσεκτική σταδιακή άρση τους. Σε αντίθεση με την Ελλάδα, τα σύνορα έκλεισαν για τους τουρίστες και δεν άνοιξαν μέχρι τον Οκτώβρη. Η κυβέρνηση της Κούβας θυσίασε τον τουρισμό, τη βασική πηγή συναλλάγματος της μικρής αυτής χώρας, με τα γνωστά οικονομικά προβλήματα και τον πολύχρονο αποκλεισμό, προκειμένου να υπερασπιστεί τη δημόσια υγεία. Οταν εμφανίστηκαν κρούσματα στην Αβάνα τον Αύγουστο, η κυβέρνηση προχώρησε σε έκτακτο λοκντάουν της πρωτεύουσας[1]. Aρχές Σεπτέμβρη χαλάρωσε το λοκντάουν και επέβαλε απομόνωση της Αβάνας απ’ την υπόλοιπη χώρα και απαγόρευση κυκλοφορίας το βράδυ. Επίσης, τα σχολεία άνοιξαν πανεθνικά στις 2 Νοέμβρη[2]. Η επίσημη φωνή του κυβερνώντος κόμματος της Κούβας «Γκράνμα» ανακοίνωνε στις 6 Μάη[3] (σ.σ.: οι επισημάνσεις δικές μας):
«O Δρ. Φρανσίσκο Ντουράν, επικεφαλής των επιδημιολόγων στο υπουργείο, ανέφερε κατά τη διάρκεια της καθημερινής συνέντευξης Τύπου στις 5 Μάη, ότι ο αριθμός των ασθενών που ανάρρωσαν, τις τελευταίες ημέρες, είναι μεγαλύτερος από τους νεοεισερχόμενους, δημιουργώντας αυτή τη θετική τάση […] Ο Δρ. Ντουράν, ωστόσο, επέμεινε στην εθνική τηλεόραση: “Εάν συνεχιστεί η κοινωνική απειθαρχία και αρχίσουν να συμβαίνουν γεγονότα μετάδοσης, η θετική τάση θα μπορούσε να αλλάξει”. Σε πολλά μέρη του κόσμου αυτό που ονομάστηκε “δεύτερο κύμα” της COVID-19 εμφανίστηκε όταν τα προληπτικά μέτρα άρχισαν να χαλαρώνουν και μια μικρή ομάδα φορέων παραμένει στους δρόμους, μεταδίδοντας τον ιό. Αυτό είναι κάτι που πρέπει να αποφύγουμε, τόνισε.
Επανέλαβε τη σημασία των προστατευτικών μέτρων, τη διατήρηση της κοινωνικής αποστασιοποίησης, τη χρήση μασκών, το συχνό πλύσιμο των χεριών, και τη διαμονή στο σπίτι όσο το δυνατόν περισσότερο».
Στις 26 Μάη γράφτηκε στη «Γκράνμα»[4]:
«Η κουβανική κυβέρνηση επανέλαβε την απόφασή της να διατηρήσει τα μέτρα που υιοθετήθηκαν για τον έλεγχο της COVID-19 και να μην μειώσει την επαγρύπνησή της, παρά τον ολοένα χαμηλότερο αριθμό ασθενών, που επιβεβαιώνονται ανά μέρα -έξι αυτή τη Δευτέρα- καθώς και τον μειωμένο αριθμό των ενεργών ασθενών, 159 από τα 1.947 συνολικά κρούσματα που επιβεβαιώθηκαν από τις 11 Μάρτη».
Περιττό να πούμε ότι, μετά από αυτή τη διαχείριση της πανδημίας, η Κούβα σήμερα εμφανίζει ελάχιστους νεκρούς και μερικές δεκάδες κρούσματα την ημέρα.
Ο μικροαστισμός και τα πρόστιμα
Αλήθεια, είναι άραγε επαναστατικό να τρέχεις με το αυτοκίνητό σου με 100 χλμ την ώρα εντός αστικού ιστού, να απειλείς την ακεραιότητα ανυπεράσπιστων πεζών και περαστικών και να περνάς τα φανάρια με κόκκινο, απειλώντας τη ζωή ανέμελων μοτοσικλετιστών; Αν δεν υπήρχε ο Κώδικας Οδικής Κυκλοφορίας, που εφαρμόζεται από οποιοδήποτε κράτος (είτε αυτό είναι της αστικής τάξης είτε ήταν της εργατικής τάξης στην ΕΣΣΔ), αν δεν υπήρχαν ποινές, πρόστιμα για όσους τον παραβιάζουν και απειλούν την κοινωνία, τότε θα είχαμε μια ζούγκλα.
Τον καιρό της έξαρσης μια θανατηφόρας πανδημίας είναι εύλογο να υπάρχει ειδικός κώδικας κοινωνικής συμπεριφοράς. Η πλειοψηφία της κοινωνίας, από την Κίνα, την Κούβα μέχρι τη Γαλλία και την Ελλάδα, το κατανοεί αυτό. Η πλειοψηφία της κοινωνίας θα πρέπει να προστατευτεί από μια μειοψηφία ατόμων που δε θέλουν να ακολουθήσουν τους κανόνες ορθής κοινωνικής συμπεριφοράς, να κρατάνε αποστάσεις, να φοράνε μάσκες, γιατί θίγεται η μικροαστική τους βολή κτλ… Το αστικό κράτος προσφέρει αυτήν την ελάχιστη ασφάλεια στους πολίτες της χώρας. Το αστείο με τους θιασώτες της βιοπολιτικής, που θεωρούν ότι τα πρόστιμα είναι αντικοινωνικά, είναι ότι δεν αντιλαμβάνονται πως ο κόσμος προτιμά αυτή την ελάχιστη ασφάλεια του αστικού κράτους από την θανατοπολιτική της χρονικής διασποράς των νεκρών.
Πίσω από αυτή την ελάχιστη ασφάλεια, βέβαια, το αστικό κράτος κρύβει την απρόσκοπτη κερδοφορία του κεφαλαίου, που είναι η βασική πηγή της διασποράς του ιού όταν η πανδημία βρίσκεται σε έξαρση, ειδικά στο χειμερινό κύμα. Αντί οι μικροαστοί σοσιαλιστές να καταφύγουν στη στοιχειώδη μαρξιστική ανάλυση και να αντιληφθούν ότι οι μεγάλοι χώροι δουλειάς, που είναι οι μεγάλοι χώροι συνωστισμού και διασποράς του ιού, πρέπει να κλείσουν για να σταματήσει η εξάπλωση του ιού, ζητούν να λειτουργεί ρολόι η καπιταλιστική οικονομία. Αυτοί που στοιβάζονται στα λεωφορεία έχουν κατεύθυνση τους χώρους δουλειάς, δεν πάνε βόλτα.
Με αυτόν τον τρόπο οι μικροαστοί σοσιαλιστές στηρίζουν το ίδιο το κεφάλαιο, που δεν είναι τίποτε άλλο από μια κοινωνική σχέση: από τη μια οι εργάτες στην παραγωγή, που παράγουν υπεραξία, και οι εργάτες στις υπηρεσίες και το εμπόριο, που την πραγματοποιούν, και από την άλλη η αστική τάξη στο σύνολό της (βιομήχανοι, έμποροι, τραπεζίτες), που την καρπώνονται ως κέρδος.
Θα μπορούσαμε να προεκτείνουμε τους συλλογισμούς μας για το τι θα μας επιφυλάξει η σημερινή στάση των μικροαστών σοσιαλιστών στο μακρινό… ένδοξο μέλλον. Είναι σίγουρο ότι μια τέτοια πανδημία είναι κάτι πρωτόγνωρο για το βιολογικό κύκλο μας. Δεν είναι πρωτόγνωρο, όμως, για την ανθρωπότητα, όπως δεν είναι πρωτόγνωρο φαινόμενο ο πόλεμος, η επανάσταση και το χάος των νεκρών και των τραυματιών που φέρνουν, το ξεχαρβάλωμα της παραγωγής και του εμπορίου. Φανταστείτε τι θα γινόταν σε τέτοιες καταστάσεις, αν οι εργάτες είχαν την εξουσία και κάποιοι ήθελαν να συμπεριφέρονται ακραιοφιλελεύθερα, ατομιστικά και μικροαστικά, στο όνομα της ξέφρενης ελευθερίας. Προφανώς και η εργατική εξουσία θα έπαιρνε ποινικά, πειθαρχικά μέτρα, όπως έπαιρνε πάντα σε τέτοιες περιπτώσεις, ειδικά στη χώρα των σοβιέτ.
Η νέα έξαρση της πανδημίας είναι σίγουρο ότι θα φέρει βαρύτατη οικονομική κρίση. Τα οικονομικά βάρη της κρίσης οι καπιταλιστές θα θέλουν -όπως πάντα- να τα φορτώσουν στην εργατική τάξη. Η εργατική τάξη πρέπει από τώρα να αντιμετωπίσει την ταξική διαχείριση της πανδημίας στους χώρους δουλειάς, για να είναι σε θέση να αντιμετωπίσει την οικονομική επίθεση της αστικής τάξης στο μέλλον.
Η μόνη προστασία για τους συνταξιούχους γονείς των εργαζόμενων είναι το άμεσο κλείσιμο των χώρων δουλειάς. Αυτό πρέπει να το εγείρει ως αίτημα η ίδια η εργατική τάξη, βάζοντας ανεξάρτητη ταξική σφραγίδα στη διαχείριση της πανδημίας και όχι επαφιόμενη στη διαχείριση που ασκεί η αστική τάξη, ακολουθώντας ως θλιβερός ουραγός τις κυβερνητικές αποφάσεις. Το διεκδικητικό κίνημα της εργατικής τάξης μπορεί να επιβάλει και να εγγυηθεί την αναστολή της εμπορικής και παραγωγικής διαδικασίας με όρους επωφελείς (πλήρη ασφάλιση, πλήρη μισθό), εφόσον παλέψει όπως πάλεψε στη μέση του χαμού το ιταλικό προλεταριάτο.
Το χειμερινό κύμα δε θα πέσει εύκολα μόνο με απαγόρευση κυκλοφορίας. Η διασπορά θα συνεχίζεται, θα συνεχίζονται και οι νεκροί. Μπορεί να έρθει κάποια στιγμή που το ίδιο το αστικό κράτος θα οδηγηθεί στο κλείσιμο των μεγάλων επιχειρήσεων, όπως έγινε και στο Μπέργκαμο. Θα το κάνει στο τέλος και «για τα μάτια του κόσμου». Οι όροι τότε, όμως, θα είναι διαφορετικοί. Θα είναι οι όροι της αστικής τάξης, καθώς θα έχουν προηγηθεί εκατόμβες νεκρών συνταξιούχων της τάξης μας και πλήρης κατάρρευση του συστήματος Υγείας.
[1] https://www.reuters.com/article/us-health-coronavirus-cuba-havana-idUSKBN26M43M
[2] http://en.granma.cu/cuba/2020-11-12/cuba-returns-to-school-among-tight-health-measures