Ο Πατρίσιο Γκουσμάν είναι ένας πολύ σημαντικός χιλιανός σκηνοθέτης, με πιο διάσημες ταινίες αυτές της τριλογίας «Μάχη της Χιλής» και την πιο πρόσφατη «Το μαργαριταρένιο κουμπί». Το «Νοσταλγώντας το φως», αν και γυρίστηκε το 2010, παίρνει διανομή αυτήν την εβδομάδα στις ελληνικές αίθουσες.
Ο Γκουσμάν επισκέπτεται την έρημο Ατακάρα, που βρίσκεται σε υψόμετρο τριών χιλιάδων μέτρων και αποτελεί μοναδικό φυσικό φαινόμενο στον κόσμο, λόγω της έλλειψης υγρασίας. Είναι σαν να φιλοξενείται στη Γη ένα κομμάτι του Αρη. Αστρονόμοι από όλο τον κόσμο πηγαίνουν να μελετήσουν τον ουρανό με ένα από τα μεγαλύτερα τηλεσκόπια του πλανήτη. Κι ενώ αυτοί κοιτάζουν ψηλά, γυναίκες, συγγενείς πολιτικών κρατούμενων της δικτατορίας του Πινοσέτ, ψάχνουν στην έρημο ίχνη από τους δικούς τους. Δεκάδες χιλιάδες πολιτικοί κρατούμενοι θάφτηκαν εκεί, χωρίς ποτέ -εδώ και 28 χρόνια- να έχει αποκαλυφθεί η ακριβής τοποθεσία των ομαδικών τάφων τους.
Ταυτόχρονα, αρχαιολόγοι μελετούν απομεινάρια πολιτισμών δυο χιλιάδων χρόνων, ενώ κάποιος μπορεί να δει εύκολα παρατημένα τρένα από τα ανθρακωρυχεία του 19ου αιώνα. Στα ρημαγμένα σπίτια των ανθρακωρύχων φυλακίστηκαν αργότερα πολιτικοί κρατούμενοι, ενώ τα εργοστάσια μετατράπηκαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης.
Ποιο είναι το νήμα που ενώνει αυτές τις διαφορετικές πλευρές της ερήμου; Σύμφωνα με τον Γκουσμάν η μελέτη του παρελθόντος. «Για έναν αστρονόμο, ο μόνος πραγματικός χρόνος είναι αυτός που έρχεται από το παρελθόν. Το φως των αστεριών κάνει εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια για να φτάσει εδώ. Αυτός είναι και ο λόγος που οι αστρονόμοι ψάχνουν πάντα πίσω, στο παρελθόν. Συμβαίνει το ίδιο με τους ιστορικούς, τους αρχαιολόγους, τους γεωλόγους, τους παλαιοντολόγους και τις γυναίκες που ψάχνουν τους αγνοούμενους συγγενείς τους. Ολοι τους καταλήγουν στο ίδιο: ψάχνουν το παρελθόν ώστε να είναι σε θέση να κατανοήσουν καλύτερα το παρόν και το μέλλον. Μπροστά στο αβέβαιο μέλλον, μόνο το παρελθόν μπορεί να διαφωτίσει».
Ο βασικός παράγοντας για τη διδαχή από το παρελθόν -σύμφωνα πάντα με το σκηνοθέτη- είναι η μνήμη. «Η ανάμνηση μας εγγυάται ζωή, όπως και η ζεστασιά του ήλιου. Οι άνθρωποι δε θα ήταν τίποτα χωρίς τη μνήμη, θα ήταν χωρίς αρχή και χωρίς μέλλον. Μετά από 18 χρόνια δικτατορίας, η Χιλή έχει και πάλι δημοκρατία. Αλλά με τι κόστος… Πολλοί έχουν χάσει φίλους, συγγενείς, σπίτια, σχολεία, πανεπιστήμια. Κι άλλοι έχουν χάσει τη μνήμη τους, ίσως για πάντα».
Οσοι έχετε δει «Το μαργαριταρένιο κουμπί» θα βρείτε συνάφεια ανάμεσα στις δυο ταινίες. Εντονα ποιητικές εικόνες, τόσο της φύσης όσο και των ανθρώπων, μπλέκονται με αφηγήσεις φαινομενικά ετερόκλητων ανθρώπων. Ο σκηνοθέτης μάς συστήνει έναν άλλο κόσμο ταινιών μυθοπλασίας, στις οποίες η απεικόνιση των γεγονότων περνά σε δεύτερη μοίρα. Κύριο μέλημα είναι η ανάλυσή τους, η συναισθηματική εμπλοκή μαζί τους, αλλά πάνω από όλα η συνδιαλλαγή μαζί τους. Ο Γκουσμάν πάντα βρίσκει έναν προσωπικό τρόπο να συνδιαλέγεται (εδώ ρόλο έπαιξε η ερασιτεχνική του σχέση με την αστρονομία). Ταυτόχρονα, έχει τον τρόπο να κάνει αυτή τη συνδιαλλαγή οικουμενική υπόθεση.
Ελένη Π.
