Από το 1963, που καταρτίστηκε ο κανονισμός Βαρέων και Ανθυγιεινών Επαγγελμάτων του ΙΚΑ, μέχρι το 1984 που σταμάτησαν να λειτουργούν οι επιτροπές κρίσης είχαν ενταχθεί στα ΒΑΕ περισσότερες από 60 ομάδες επαγγελμάτων και περίπου 70 ειδικότητες. Οι επιτροπές κρίσης καταργήθηκαν με τον αντιασφαλιστικό νόμο 1902/ 90 των Μητσοτάκη-Σουφλιά. Εκείνη την περίοδο υπολογιζόταν ότι υπάγονταν στα ΒΑΕ περισσότεροι από 670.000 εργαζόμενοι, δηλαδή το 38% των άμεσα ασφαλισμένων στο ΙΚΑ. Ακριβή αριθμό για σήμερα δεν γνωρίζουμε.
Οσο το ΙΚΑ δεν παρουσίαζε ελλείμματα, δηλαδή την περίοδο που βρισκόταν σε εξέλιξη το πολύχρονο μεγάλο φαγοπότι σε βάρος των αποθεματικών του, η αστική τάξη δεν θεωρούσε ιδιαίτερο πρόβλημα το θεσμό των ΒΑΕ. Εύκολα δεν έμπαινε κάποιος κλάδος ή κάποιο επάγγελμα, αλλά δεν είχαμε και φιλολογία κατάργησης. Ο αριθμός των εντασσόμενων κλάδων-επαγγελμάτων-εργαζόμενων αυξανόταν. Με το που εμφανίστηκαν τα πρώτα ελλείμματα στο ΙΚΑ, το 1986, έσκασε μύτη και η φιλολογία για κατάργηση των ΒΑΕ, με πρόσχημα το ενδιαφέρον για την υγεία και την ασφάλεια των εργαζόμενων. Μα είναι δυνατόν να επιδοτούμε τη βλάβη της υγείας και την ανασφάλεια; έλεγαν (και εξακολουθούν να λένε) υποκριτικά τα παπαγαλάκια του κεφαλαίου. Η συνδικαλιστική γραφειοκρατία, όχι μόνο δεν έκοψε το βήχα στους φιλολογούντες σ’ αυτή την κατεύθυνση, αλλά άρχισε να οργανώνει ημερίδες και συνέδρια, προσφέροντας θέσεις εισηγητή σ’ αυτά τα παπαγαλάκια. Ο θεσμός των ΒΑΕ, από ασφαλιστική κατάκτηση του εργατικού κινήματος μετατράπηκε σε θέμα προς συζήτηση, σε διακυβευόμενο. Η συνδικαλιστική γραφειοκρατία, μολονότι υποκριτικά υπερασπιζόταν ακόμη τα ΒΑΕ, έστρωνε το δρόμο για το πέρασμα σε νέες θέσεις.
Πρώτο το ΠΑΣΟΚ θέσπισε την «επανάκριση» των ΒΑΕ (νόμος 1654/1986), αλλά τα πράγματα ήταν τότε ανώριμα και το εγχείρημα δεν προχώρησε. Ο Μητσοτάκης έκανε ένα ακόμη βήμα. Ο αντιασφαλιστικός νόμος 1902/90 πρόβλεψε τη δημιουργία μιας «επιστημονικής επιτροπής» που θα έκανε την επανάκριση, ενώ ταυτόχρονα απαγόρευσε κάθε νέα ένταξη στα ΒΑΕ, καταργώντας τις επιτροπές κρίσης (πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια).
Το θέμα πέρασε σχεδόν στο ντούκου, η επιτροπή συγκροτήθηκε στα μουλωχτά και η ΓΣΕΕ έσπευσε να πάρει μέρος σ’ αυτή. Εκπρόσωπός της ήταν ο Σ. Λαιμός, συνδικαλιστικό στέλεχος του ΚΚΕ και μέλος της διοίκησης του ΕΚΑ. Το Νοέμβρη του 1991 η επιτροπή κατέληξε ομόφωνα σε πόρισμα («Εισηγητική Εκθεση της Επιτροπής για την Επανεκτίμηση του θεσμού των ΒΑΕ»), το οποίο παραδόθηκε στις 25 αυτού του μήνα στον υπουργό Εργασίας Δ. Σιούφα, ο οποίος το έδωσε στη δημοσιότητα μ’ ένα λακωνικό δελτίο Τύπου. Ο αστικός Τύπος το πέρασε στο ντούκου, αλλά η… εφημερίδα της εργατικής τάξης, ο «Ριζοσπάστης», το βρήκε θετικό (φύλλο της 29.11. 1991). Τι έλεγε αυτό το… θετικό πόρισμα;
♦ Οτι ο θεσμός των ΒΑΕ «δεν συνιστά μέτρο προστασίας/διατήρησης της υγείας των εργαζομένων, ενώ λειτουργεί μερικές φορές ανασταλτικά στον εκσυγχρονισμό των συνθηκών εργασίας».
♦ Οτι ο θεσμός των ΒΑΕ «εμπεριέχει το στοιχείο της προσβολής της προσωπικότητας του ανθρώπου ως πνευματικού όντος».
♦ Οτι η ένταξη στα ΒΑΕ δεν γινόταν με αντικειμενικά κριτήρια, αλλά «ο χαρακτηρισμός της όποιας κρίσης των αρμοδίων για το σκοπό αυτό επιτροπών ήταν και θα είναι υποκειμενικός, άρα αντιεπιστημονικός». Ετσι, ο θεσμός των ΒΑΕ «ευνόησε κάποιες κατηγορίες εργαζομένων και μάλιστα όχι πάντα αυτές που βρίσκονταν κάτω από δυσμενέστερες συνθήκες εργασίας, αλλά εκείνες που είχαν τη δύναμη ν’ ασκήσουν τη μεγαλύτερη πίεση στην Πολιτεία».
♦ Οτι «η σύγχρονη τεχνολογία σε συνεργασία με την Ιατρική της Εργασίας είναι σήμερα σε θέση να ελαχιστοποιήσει τον επαγγελματικό κίνδυνο και να καταστήσει πλέον ασφαλείς και ακίνδυνες τις συνθήκες στους χώρους εργασίας, πράγμα που αποτελεί τον επιδιωκόμενο στόχο».
♦ Οτι έχει αυξηθεί η ευαισθητοποίηση για τα μέτρα Υγιεινής και Ασφάλειας, χάρη και στις ΕΟΚικές οδηγίες και έτσι «η συνύπαρξη του θεσμού (των ΒΑΕ) ηχεί αντιφατικά».
Το πόρισμα κατέληγε σε έμμεση πρόταση να διατηρηθεί μια μικρή λίστα επαγγελμάτων με πρόωρη συνταξιοδότηση, μόνο «για χώρους εργασίας όπου επιστημονικά τεκμηριώνεται αντικειμενική αδυναμία εφαρμογής των κατάλληλων και σύγχρονων τεχνολογιών, για μια περιορισμένη χρονική μεταβατική περίοδο, κατά την οποία οι επιχειρήσεις οφείλουν να προσαρμοστούν». Πρότειναν, δηλαδή, στην κυβέρνηση (χωρίς να το λένε ευθέως), να καταργήσει τα ΒΑΕ και να δημιουργήσει έναν άλλο θεσμό, στον οποίο θα ενταχθούν για περιορισμένο χρονικό διάστημα ελάχιστα επαγγέλματα.
Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι η εν λόγω επιτροπή κατέληξε στο πόρισμά της μέσα σε τρεις μόνο συνεδριάσεις! Δηλαδή, μέσα σε ελάχιστες ώρες έβγαλαν «αντιεπιστημονικά» τα πορίσματα των επιτροπών κρίσης, που δούλεψαν χρόνια! Και σ’ αυτό συμφώνησαν οι εκπρόσωποι της ΓΣΕΕ και της ΓΕΝΟΠ-ΔΕΗ! Ο εκπρόσωπος της ΓΣΕΕ Σ. Λαιμός χαρακτήρισε το θεσμό των ΒΑΕ «ξεπερασμένο», πρότεινε «να υπερβούμε τον θεσμό των ΒΑΕ», να τον «καταστήσουμε ανενεργό μέσα από θεσμικές ρυθμίσεις». Ποιες είναι αυτές; Να δημιουργηθεί ενιαίος κλάδος επαγγελματικού κινδύνου «σαν εναλλακτική ασφαλιστική κατεύθυνση, που θα υπερβαίνει τον υπάρχοντα θεσμό των ΒΑΕ». Είναι τόσο ξεσαλωμένος ο… κομμουνιστής εκπρόσωπος των εργαζομένων, που στην καταληκτική συνεδρίαση της επιτροπής λέει τα εξής: «Ο θεσμός είναι αναχρονιστικός, πρέπει να φύγει από τη μέση, άρα θα κόψουμε 5 συντάξιμα χρόνια από κάποιους εργαζόμενους… Να προτείνουμε παράλληλη λήψη ασφαλιστικών μέτρων, για αντιμετώπιση των προβλημάτων με πλήρη ασφαλιστική κάλυψη και μετά να πάμε στην κατάργηση»!!!
Τι είναι αυτός ο «ενιαίος κλάδος επαγγελματικού κινδύνου», που θα αντικαθιστούσε τα ΒΑΕ; Ενας κλάδος που θα χρηματοδοτούσε τις έρευνες για την υγιεινή και ασφάλεια της εργασίας και θα χορηγούσε αναπηρικές συντάξεις. Τη σχετική πρόταση επεξεργάστηκε μια ομάδα συνεργατών του ΕΚΑ, υπό την προεδρία του Λαιμού, συζητήθηκε σε δυο συσκέψεις στελεχών από Ομοσπονδίες που καλύπτουν επαγγέλματα που ανήκουν στα ΒΑΕ, έτυχε παραπέρα επεξεργασίας σε σύσκεψη κορυφαίων στελεχών της ΓΣΕΕ και δόθηκε στους συνέδρους του 18ου συνέδριου του ΕΚΑ (Μάης 1991), χωρίς όμως να συζητηθεί. Γινόταν ζύμωση, με ομοφωνία όλων των τάσεων της συνδικαλιστικής γραφειοκρατίας.
Τα σημειώνουμε αυτά, γιατί μετά την αποκάλυψη του πορίσματος και των πρακτικών της επιτροπής (από την «Ταξική Ανασυγκρότηση»), ξέσπασε σάλος και διάφοροι γραφειοκράτες άρχισαν να τα φορτώνουν στο Λαιμό, ότι δήθεν αυτός ενήργησε ατομικά. Ομως, αυτός είχε συνεχή συνεργασία με την Εκτελεστική Επιτροπή της ΓΣΕΕ, την οποία ενημέρωνε και έπαιρνε οδηγίες, ενώ τις θέσεις αυτές είχε τεκμηριώσει με εισήγησή της και η Επιτροπή Υγιεινής και Ασφάλειας της ΓΣΕΕ.
Στη συνέχεια, ήρθε ο δεύτερος αντιασφαλιστικός νόμος (2084/1992), ο περιβόητος νόμος Σιούφα, και το θέμα των ΒΑΕ έφυγε από την πρώτη γραμμή της επικαιρότητας. Επανήλθε με το νόμο Ρέππα. Η συνδικαλιστική γραφειοκρατία, αντί να βάλει βέτο σε κάθε συζήτηση «επανακαθορισμού» των ΒΑΕ και να ζητήσει να λειτουργήσει ο θεσμός όπως λειτουργούσε πριν ο Μητσοτάκης καταργήσει της επιτροπές κρίσης, συμφώνησε στη σύσταση επιτροπής για τον «επανακαθορισμό» των ΒΑΕ. Το έδαφος ήταν στρωμένο από πριν. Τις θέσεις τις είχε και ήταν αποφασισμένη να βοηθήσει κάθε κυβέρνηση να ξεφορτωθεί αυτό το θεσμό ασφαλιστικής προστασίας ενός μεγάλου ποσοστού εργατών. Εδώ βοήθησε την κυβέρνηση Μητσοτάκη, δε θα βοηθούσε την κυβέρνηση Σημίτη ή την κυβέρνηση Καραμανλή σήμερα;
Θεωρούμε προσβλητικό για τη νοημοσύνη των αναγνωστών μας να εξετάσουμε το αν θα εντάξουν στα ΒΑΕ κάποια νέα επαγγέλματα. Αυτό μπορεί να γίνει για ελάχιστα επαγγέλματα και θα χρησιμοποιηθεί σαν άλλοθι για τον αποχαρακτηρισμό της πλειοψηφίας.