Σε αντίθεση με τον ευρωπαϊκό Τύπο, που υπήρξε εξαιρετικά επιφυλακτικός, ο ελληνικός αστικός Τύπος ανακοίνωσε με θριαμβευτικά πρωτοσέλιδα την απόφαση που πήρε η ΕΚΤ την Πέμπτη 6 Σεπτέμβρη. «Το ευρώ πετάει!» ήταν ο χαρακτηριστικός κεντρικός τίτλος στο πρωτοσέλιδο των «Νέων», που συνοδευόταν από μεγάλο σκίτσο που παρίστανε τον Μάριο Ντράγκι σαν σούπερμαν. Η μόνη διαφορά σε σχέση με τους τίτλους μετά τη σύνοδο κορυφής της 28ης-29ης Ιούνη ήταν ότι αυτή τη φορά δεν γινόταν λόγος για ήττα των Γερμανών. Αναφερόταν, όμως, με νόημα, ότι ο μόνος που μειοψήφισε στο ΔΣ της ΕΚΤ ήταν ο πρόεδρος της Μπούντεσμπανκ, Γιενς Βάιντμαν, ενώ υποβαθμιζόταν το γεγονός ότι ο δεύτερος γερμανός τραπεζίτης, πρώην οικονομικός σύμβουλος της Μέρκελ, Γιοργκ Ασμουσεν, υπερψήφισε την πρόταση Ντράγκι, η οποία είχε τη στήριξη και των Μέρκελ-Σόιμπλε (θα επανέλθουμε παρακάτω στο παιχνίδι που παίζεται στη Γερμανία).
Για να μείνουμε στα επιφαινόμενα, αρκούσε να δει κανείς το ξινισμένο μούτρο του ισπανού πρωθυπουργού Μαριάνο Ραχόι, όταν δέχτηκε σχετική ερώτηση, την ώρα που έκανε από κοινού δηλώσεις με τη Μέρκελ, που επισκεπτόταν τη Μαδρίτη. «Οταν έχω νέα θα σας τα πω. Δεν είχα καν το χρόνο να διαβάσω αυτά που δήλωσε ο Ντράγκι», απάντησε ενοχλημένος ο Ραχόι. Αν είναι δυνατόν! Ο πρωθυπουργός μιας χώρας που η απόφαση της ΕΚΤ την αφορά κατά κύριο λόγο (αυτή μαζί με την Ιταλία δέχεται την ισχυρότερη επίθεση αυτή την περίοδο), δεν είχε ενημερωθεί για την απόφαση! Δεν τον είχε ενημερώσει ο επί των Οικονομικών υπουργός του ή ο ισπανός κεντρικός τραπεζίτης, που είναι μέλος του ΔΣ της ΕΚΤ! Τρίχες, με το συμπάθειο. Απλά, ο Ραχόι αισθάνθηκε την ανατριχίλα του επερχόμενου σκληρού Μνημόνιου κι αυτό δεν μπορούσε να τον κάνει ευτυχισμένο. Γιατί, εντάξει, έχει καθήκον να υπερασπιστεί τα συμφέροντα της ισπανικής κεφαλαιοκρατίας, παράλληλα όμως πρέπει να κοιτάξει και το προσωπικό πολιτικό του μέλλον. Στα 57 του χρόνια θυμίζει ήδη στυμμένη λεμονόκουπα, πριν προλάβει να χρονίσει στην εξουσία. Και να φανταστείτε, ότι εκλέχτηκε κομπορρημονώντας από τα προεκλογικά μπαλκόνια, ότι «η Ισπανία δεν θα γίνει ποτέ Ελλάδα».
Η κεντροδεξιά El Mundo, στην ηλεκτρονική της έκδοση σημείωνε με νόημα, ότι η λέξη που επανέλαβε περισσότερες φορές ο Ντράγκι ήταν το «conditionality» (δηλαδή οι όροι που θα συνοδεύ-ουν την παρέμβαση της ΕΚΤ υπέρ συγκεκριμένου κράτους στην αγορά ομολόγων). Την επομένη, η έντυπη έκδοση της ίδιας εφημερίδας είχε τίτλο: «Η ΕΚΤ δε θα αγοράσει χρέος παρά μόνο αν ο Ραχόι ζητήσει βοήθεια υπό αυστηρές προϋποθέσεις». Πόσο περισσότερο να το γλυκάνει; Η σοσιαλδημοκρατική El Pais έγραφε: «Η ΕΚΤ υψώνει ένα τείχος προστασίας, αλλά η διάσωση που σκιαγραφείται από την ευρωπαϊκή τράπεζα επιβάλλει αυστηρούς όρους». Το σύνολο του ισπανικού Τύπου επεσήμανε ότι, για να ελπίζει η Ισπανία σε αγορά ομολόγων της κατευθείαν από την ΕΚΤ, ώστε να αποκλιμακωθεί η πίεση στα ομόλογα δανεισμού της, θα πρέπει να συμφωνήσει σε πρόγραμμα δημοσιονομικής προσαρμογής όπως αυτά της Ελλάδας, της Ιρλανδίας και της Πορτογαλίας. Εκτοτε, ο Ραχόι επιδίδεται σε θεατρινισμούς για εσωτερική κατανάλωση, τραβάει «κόκκινες γραμμές», υπόσχεται ότι δεν πρόκειται να πειράξει τις συντάξεις και άλλα τέτοια ηρωικά. Δεν τα σχολιάζουμε, γιατί μας είναι γνωστά από το σίριαλ που ζούμε στην Ελλάδα την τελευταία τριετία. Ομως, οι «αγορές» προεξοφλούν πως οσονούπω ο Ραχόι θα προσφύγει στο μηχανισμό «στήριξης» και «οι άνδρες με τα γκρίζα κοστού-μια» θα εγκατασταθούν στη Μαδρίτη. «Εάν καθυστερήσει υπερβολικά, τότε οι εκδόσεις νέων ομολόγων θα ωθήσουν τις αποδόσεις ψηλότερα. Εάν έως τα τέλη του μήνα ο κ. Ραχόι δεν έχει ζητήσει βοήθεια, νομίζω ότι οι ανησυχίες θα αρχίσουν να εντείνονται και πάλι», προειδοποιεί ο Τζάστιν Νάιτ της UBS, υπενθυμίζοντας ότι στα τέλη Οκτώβρη λήγουν ισπανικά ομόλογα ύψους 20 δισ. ευρώ. Με σαδιστική διάθεση το Bloomberg διεξήγαγε δημοσκόπηση ανάμεσα σε στελέχη των «αγορών» παγκόσμια, θέτοντας το ερώτημα αν η Ισπανία και η Ιταλία θα προσφύγουν στο μηχανισμό «στήριξης». Το 85% των 847 «επενδυτών» και «αναλυτών» που πήραν μέρος στη δημοσκόπηση απάντησε ότι η Ισπανία θα αναζητήσει «διάσωση» τους επόμενους 12 μήνες, ενώ το 59% απάντησε ότι η Ιταλία δε θα χρειαστεί να το κάνει.
Τι αποφάσισε η ΕΚΤ, μετά από εισήγηση του Ντράγκι; Αυτό που αναμενόταν από μέρες και το οποίο είχε προαναγγείλει ο Ντράγκι το δεύτερο δεκαήμερο του Αυγούστου. Οτι θα παρεμβαίνει στην πρωτογενή ή και τη δευτερογενή αγορά, αγοράζοντας, χωρίς πλαφόν αγορών, ομόλογα χωρών που θα δέχονται επίθεση στα επιτόκια δανεισμού τους (το σχετικό «εργαλείο» πήρε τον τίτλο Outright Monetary Transactions ή Αμεσες Νομισματικές Συναλλαγές). Αυτή, όμως είναι μόνο η μισή είδηση. Η άλλη μισή, στην οποία ο Ντράγκι έδωσε εξίσου μεγάλο –αν όχι μεγαλύτερο– βάρος, στη συνέντευξη Τύπου που έδωσε, είναι πως η παρέμβαση της ΕΚΤ θα συνοδεύεται με αυστηρούς όρους.
Καταρχάς, η παρέμβαση της ΕΚΤ δε θ’ αφορά μακροπρόθεσμους, αλλά βραχυπρόθεσμους τίτλους. Το πολύ τριε- τούς διάρκειας. Δηλαδή, είτε ομόλογα τριετούς διάρκειας είτε δεκαετή ομόλογα τρία χρόνια πριν τη λήξη τους. Για να ενεργοποιηθεί η παρέμβαση της ΕΚΤ, θα πρέπει η χώρα να ενταχθεί σε κάποιο πρόγραμμα στήριξης του Προσωρινού ή του Μόνιμου Μηχανισμού (EFSF ή ESM). Οπως διευκρίνισε ο Ντράγκι, αυτά τα προγράμματα θα είναι είτε πλήρους μακροοικονομικής προσαρμογής (όπως το ελληνικό, για παράδειγμα) είτε «προληπτικά» (όπως της Ιταλίας, για παράδειγμα). Είναι φανερό, ότι δε θα έχουν όλες οι χώρες την ίδια μεταχείριση. Η Ισπανία, παρά το μέγεθός της, αντιμετωπίζεται ήδη όπως η Ελλάδα, η Ιρλανδία και η Πορτογαλία, ενώ δεν μπορεί ν’ αντιμετωπιστούν με τον ίδιο τρόπο ιμπεριαλιστικές δυνάμεις όπως η Ιταλία ή η Γαλλία (που επίσης άρχισε ν’ αντιμετωπίζει μεγάλα ζόρια). Είναι γι’ αυτό το λόγο που, σε αντίθεση με την παγωμάρα της Μαδρίτης, στη Ρώμη επικράτησε ένα κλίμα ουδέτερο (του στιλ «δεν μας αφορά»), ενώ ο Ολάντ έσπευσε να στηρίξει τον Ντράγκι με μια δήλωση που κατέληγε στο ότι «η ΕΚΤ ήταν συνεπής με ό,τι αποφασίστηκε στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο στις 28 και 29 Ιούνη».
Ο Ντράγκι δεν παρέλειψε να υπογραμμίσει ότι θα επιδιωχτεί η συμμετοχή του ΔΝΤ «στην εποπτεία και τον καθορισμό των όρων αυτών», δήλωση που χαροποίησε την Κριστίν Λαγκάρντ, η οποία έσπευσε να κάνει δήλωση για να «καλωσορίσει με θέρμη το σχέδιο παρέμβασης της ΕΚΤ», συμπληρώνοντας ότι «το ΔΝΤ είναι έτοιμο να συνεργαστεί, στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων του». Επίσης, όπως ανακοινώθηκε, αν μια χώρα, τίτλους της οποίας αγοράζει η ΕΚΤ, δεν συμμορφώνεται με τους όρους που συνοδεύουν το «πρόγραμμα» (πλήρους μακροικονομικής προσαρμογής ή προληπτικό), η ΕΚΤ θα διακόπτει την αγορά. Οσο για τις χώρες που ήδη βρίσκονται σε «πρόγραμμα», η ΕΚΤ θα μπορεί να αγοράσει και δικά τους ομόλογα, υπό τον όρο όμως ότι θα έχουν αποκτήσει πρόσβαση στις «αγορές» (αυτό κι αν είναι ειρωνία).
Στην πραγματικότητα, αυτό που αποφάσισε η ΕΚΤ δεν είναι παρά μια προσαρμογή στο δικό της πεδίο της απόφασης που πήρε η σύνοδος κορυφής στις 28-29 Ιούνη, όπως σωστά επεσήμανε ο Ολάντ. Η απόφαση της συνόδου κορυφής δεν υπήρχε περίπτωση να εφαρμοστεί πριν το Δεκέμβρη, όμως η αδήριτη πραγματικότητα, με τις απανωτές επιθέσεις που δεχόταν το ευρώ και ειδικά τα κρατικά ομόλογα της Ισπανίας και της Ιταλίας, επέβαλε την άμεση ανάληψη δράσης από την ΕΚΤ. Γι’ αυτό και η γερμανική κυβέρνηση άναψε το πράσινο φως στον Ντράγκι, γι’ αυτό η απόφαση στο ΔΣ της ΕΚΤ ήταν ομόφωνη (πλην του Βάιντμαν). Γιατί μειοψήφισε ο Βάιντμαν; Γιατί κάποιος πρέπει να σφίγγει τα λουριά, για να μην υπάρξει δημοσιονομική και νομισματική χαλάρωση (αν και το τελευταίο κάθε άλλο παρά εξασφαλισμένο είναι, καθώς, αν η ΕΚΤ χρειαστεί να κάνει άμεσα μαζικές αγορές ομολόγων, θα πρέπει να κόψει χρήμα, σπάζοντας την αντιπληθωριστική ορθοδοξία που την χαρακτηρίζει). Εξάλλου, στη Γερμανία παίζεται και ένα πολιτικό παιχνίδι και ο Βάιντμαν είναι υποχρεωμένος να κρατήσει κάποιες ισορροπίες. Δεν είναι τυχαίο ότι πρώτος που ξιφούλκησε κατά της απόφασης της ΕΚΤ ήταν ο Ρέσλερ, που ποντάρει στον γερμανικό εθνικισμό, μπας και καταφέρει να ξαναβάλει τους Φιλελεύθερους στη Βουλή (με τις έως τώρα δημοσκοπήσεις δεν μπαίνουν), ενώ τον ακολούθησε ο Φρανκ-Βάλτερ Σταϊνμάιερ του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος, που βρήκε μια ευκαιρία ν’ ασκήσει αντιπολίτευση στην κυβέρνηση Μέρκελ.
Η Γερμανία και οι σταθεροί σύμμαχοί της (Ολλανδία, Αυστρία, Φιλανδία) συμφώνησαν τον Ιούνη, στη σύνοδο κορυφής, σε μέτρα παρέμβασης για τη στήριξη της Ισπανίας και της Ιταλίας, εξασφαλίζοντας ότι αυτό θα γίνει σε κάθε περίπτωση με την υπογραφή Μνημονίων. Για τον ίδιο λόγο το «γερμανικό μπλοκ» συμφώνησε και τώρα στην απόφαση της ΕΚΤ. Επρεπε να κάνουν κάποια κίνηση για να στηρίξουν την Ευρωζώνη και αυτή ήταν η μοναδική κίνηση που είχαν στη διάθεσή τους.
Είναι δεδομένο, λοιπόν, ότι η σκληρή δημοσιονομική πειθαρχία όχι μόνο δεν χαλαρώνει, αλλά αντίθετα θ’ απλωθεί σε μεγαλύτερο τμήμα της Ευρωζώνης. Η Ισπανία θα είναι η επόμενη χώρα που θα ενταχθεί σε «πρόγραμμα», προς απογοήτευση του Τσίπρα που θα δει τον «αντιστεκόμενο ισπανό Σαμαρά» να κάνει ό,τι και ο ορίτζιναλ Σαμαράς. Μπορεί, όμως, αυτή η νέα τακτική της ΕΚΤ να είναι αποτελεσματική; Μπορεί να θωρακίσει τα κράτη της Ευρωζώνης από τις επιθέσεις που δέχονται από τις «αγορές», δηλαδή από το διεθνές χρηματιστικό κεφάλαιο;
Ενας από τους αποκαλούμενους «γκουρού των αγορών», ο Μπιλ Γκρος, έσπευσε να γράψει στο Twitter, ότι το σχέδιο της ΕΚΤ θα βοηθήσει στη σταθεροποίηση των επιτοκίων των βραχυπρόθεσμων ομολόγων, όμως η δημοσιονομική εξυγίανση στην Ευρωζώνη θα εξαρτηθεί από τους ρυθμούς ανάπτυξης, οι οποίοι παραμένουν αρνητικοί. Πράγματι, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, η Ευρωζώνη σημείωσε το δεύτερο τρίμηνο του 2012 ύφεση -0,2%, ενώ όλες οι αναλύσεις προεξοφλούν ότι ανάκαμψη δε θα υπάρξει πριν από το δεύτερο εξάμηνο του 2013. Ενας άλλος «γκουρού», ο Μπάρι Κναπ της περιβόητης Bar-clays, έγραψε ότι το σχέδιο της ΕΚΤ απλά αγοράζει χρόνο για την προώθηση της δημοσιονομικής προσαρμογής και της τραπεζικής ένωσης στην Ευρωζώνη. Προσδιόρισε, δε, αυτόν τον χρόνο μόλις στο δίμηνο. Η άποψή του είναι ότι «προς τα τέλη του χρόνου, ίσως βρεθούμε ξανά στο επίκεντρο μιας σοβαρής κρίσης».
Τα κοράκια των «αγορών» σημειώνουν χαιρέκακα πως το πρόβλημα είναι η κρίση σ’ αυτό που οι αστοί ονομάζουν «πραγματική οικονομία» και όχι οι πιέσεις στα επιτόκια των κρατικών ομολόγων, οι οποίες απλά προεξοφλούν, στο επίπεδο της χρηματοπιστωτικής σφαίρας, την πραγματική κρίση. Πρόκειται για φαύλο κύκλο. Οσο σκληραίνουν τη δημοσιονομική πολιτική, βαθαίνουν την ύφεση, και όσο βαθαίνει η ύφεση τόσο πιο αναποτελεσματική γίνεται η δημοσιονομική πολιτική. Επειδή, όμως, το χρηματιστικό κεφάλαιο διψάει για όλο και μεγαλύτερα κέρδη, που πρέπει να τ’ αποσπάσει από μια σμικρυνόμενη οικονομία, και επειδή οι διάφορες μερίδες του χρηματιστικού κεφάλαιου ανταγωνίζονται μεταξύ τους με όλο και μεγαλύτερη αγριότητα, δεν είναι δυνατόν να βρεθεί μια σχετικά μακροπρόθεσμη πολιτική λύση, με μια συμφωνία ανάμεσα στα βασικά ιμπεριαλιστικά κέντρα. Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι οι σύνοδοι και του G8 και του G20 περιορίζονται σε ευχολόγια, χωρίς να καταλήγουν σε κάποια απόφαση ρύθμισης με διεθνή σημασία.
Η απόφαση της ΕΚΤ είναι ένα διαχειριστικό εργαλείο που μπορεί για ένα διάστημα να εξασφαλίσει μια αποκλιμάκωση των ισπανικών και ιταλικών σπρεντ, μια και δημιουργήθηκε ένα πιο αφράτο μαξιλάρι (στα κεφάλαια των EFSF και ESM προστίθενται και τα κεφάλαια της ΕΚΤ). Αυτό όμως δεν πρόκειται να κρατήσει πολύ. Ας μην ξεχνάμε ότι το ίδιο έγινε και μετά την απόφαση της συνόδου κορυφής στις 28-29 Ιούνη, όμως δεν κράτησε ούτε ένα μήνα. Και το νέο διαχειριστικό εργαλείο θα αποδειχτεί σύντομα αναποτελεσματικό, και για την αντιμετώπιση των επιθέσεων στα ομόλογα της Ισπανίας και της Ιταλίας, και –κυρίως– για την αντιμετώπιση της καπιταλιστικής ύφεσης που άρχισε να σαρώνει και πάλι την Ευρωζώνη.
Από την άποψη αυτή, ο «σούπερ-Μάριο» δεν είναι παρά ένας μασκαράς της Αποκριάς και το «μπαζούκα» που κρατάει είναι ένα αποκριάτικο νεροπίστολο. Ο,τι γράφεται στον αστικό Τύπο δεν είναι παρά προπαγάνδα για εξαπάτηση των εργαζόμενων. Ναι, οι ευρωπαίοι ιμπεριαλιστές θέλουν να σώσουν το ευρώ, όμως για να ξεπεράσουν τις εγγενείς αδυναμίες ενός κοινού νομίσματος, το οποίο δεν εκφράζει μια ενιαία οικονομία, αλλά οικονομίες σε ανισόμετρη ανάπτυξη, που σπαράσσονται από τους μεταξύ τους ανταγωνισμούς, θα βαθύνουν τη βαρβαρότητα, φορτώνοντας στους εργαζόμενους το κόστος από την αναπόφευκτη σε συνθήκες κρίσης καταστροφή κεφάλαιου και παραγωγικών δυνάμεων.
Ανεξάρτητα, λοιπόν, από το πως θα εξελιχθούν τα πράγματα στο πεδίο του ανταγωνισμού ανάμεσα στα διάφορα ιμπεριαλιστικά κέντρα και τις διάφορες μερίδες του χρηματιστικού κεφάλαιου, το βέβαιο είναι ότι κύματα σκληρής λιτότητας και κύματα ριζικών αντεργατικών μεταρρυθμίσεων θα σαρώνουν την Ευρωζώνη. Πιο σκληρά στις χώρες της εξαρτημένης και μέσης καπιταλιστικής ανάπτυξης περιφέρειας, λιγότερο σκληρά στις χώρες του ιμπεριαλιστικού πυρήνα, αλλά παντού εξίσου αντεργατικά και αντιλαϊκά. Κι αυτό είναι που πρέπει να κρατήσουμε. Η κρίση θα είναι διαρκής, οι περίοδοι ανάκαμψης θα είναι σύντομες και η ανάκαμψη αναιμική και γι’ αυτό δεν υπάρχει διέξοδος για τους εργαζόμενους μέσα στον καπιταλισμό. Οι αστοί συνηθίζουν να λένε πως «για να κάνεις ομελέτα πρέπει να σπάσεις αυγά», εννοώντας τ’ «αυγά» του προλεταριάτου. Πρέπει και το προλεταριάτο να συνειδητοποιήσει πως δεν πρόκειται να δει άσπρη μέρα, αν δεν σπάσει τ’ «αυγά» των αστών, αν δεν κινηθεί σε μια κατεύθυνση αντικαπιταλιστική, σε μια κατεύθυνση ανατροπής του καπιταλισμού, εάν δεν πάψει να σέρνεται πίσω από αδίστακτους δημαγωγούς που του τάζουν σωτηρία μέσα στην ΕΕ, μέσα στον καπιταλισμό.
Πέτρος Γιώτης
ΥΓ: Θυμίζουμε ότι η θεσμοθέτηση της δυνατότητας να παρεμβαίνει η ΕΚΤ και στην πρωτογενή αγορά ομολόγων, για να στηρίζει χώρες που δέχονται επίθεση, υπήρξε και θέση του ΣΥΡΙΖΑ, η οποία διαφημιζόταν ως άκρως ριζοσπαστική! Ετσι εξηγείται η αμηχανία που επικράτησε στην Κουμουνδούρου. Οι «μεγάλοι» (Τσίπρας, Δραγασάκης, Παπαδημούλης) κρύφτηκαν και άφησαν τον «μικρό» της παρέας, τον Ευκλείδη Τσακαλώτο, να κάνει μια δήλωση του τύπου «και με τον αστυφύλαξ και με τον χωροφύλαξ». Σύμφωνα με τον Τσακαλώτο, οι αποφάσεις της ΕΚΤ «παρά τις προσδοκίες που είχαν δημιουργηθεί, απέχουν πολύ, για ακόμη μια φορά, από το να αποτελούν μια συνολική και βιώσιμη λύση για την κρίση χρέους στην Ευρωζώνη». Θετικές είναι, αλλά… απέχουν πολύ. Οσο για εκείνο το «κρίση χρέους», βγάζει μάτια. Οταν ακόμα και τα κοράκια των «αγορών» μιλούν για «κρίση στην πραγματική οικονομία», ο ΣΥΡΙΖΑ εξακολουθεί να μιλά για «κρίση χρέους».
Εξοργιστική, όμως, υπήρξε η κατακλείδα της δήλωσης Τσακαλώτου: «Η κρίση χρέους στην Ευρωζώνη δεν μπορεί να επιλυθεί με την επιβολή λιτότητας σε όλες τις χώρες και με τη λήψη αποσπασματικών μέτρων. Είναι πλέον επιτακτική ανάγκη η αλλαγή της οικονομικής πολιτικής σε ευρωπαϊκό επίπεδο, στοιχείο της οποίας θα πρέπει να είναι ο αναπροσανατολισμός του ρόλου της ΕΚΤ για τη στήριξη της ανάπτυξης και της απασχόλησης». Η ΕΚΤ, ο «κοινός τόπος» των ευρωπαϊκών κεντρικών τραπεζών, ο ναός του ευρωπαϊκού ιμπεριαλισμού, καλείται να στηρίξει την ανάπτυξη και την απασχόληση! Λέτε οι καπιταλιστές να μην το ξέρουν;