Τελευταίος μάρτυρας υπεράσπισης του Χρ. Τσιγαρίδα ο Γιάννης Μακρυγιάννης, βετεράνος αγωνιστής του κομμουνιστικού κινήματος. Απαντώντας στην –καλυμμένα απαξιωτική– αναφορά της προέδρου «αφού δεν ξέρετε τον κ. Τσιγαρίδα, τι ήρθατε να καταθέσετε;», ο Γ. Μακρυγιάννης απάντησε αποφασιστικά, πως η στάση του Χρ. Τσιγαρίδα ήταν αυτό που τον παρακίνησε να καταθέσει σαν μάρτυρας υπεράσπισής του. Γιατί –όπως είπε– υπάρχει τόση ωμή καταπίεση, τόσοι ατελείωτοι σκοτωμοί, με εργατικά «ατυχήματα», με ναυτικά «ατυχήματα», που όποιος αντιστέκεται σ’ αυτή την πραγματικότητα, με όποια μέσα κι αν αντιστέκεται, είναι αξιέπαινος. «Δηλαδή συμφωνείτε με την τακτική του ΕΛΑ; (!) ήταν η φρονηματικού τύπου ερώτηση της προέδρου, η οποία προφανώς θεωρεί ότι η αξιοπιστία των μαρτύρων συναρτάται με τις πολιτικές και ιδεολογικές τους πεποιθήσεις. Ανεξάρτητα από συμφωνίες ή διαφωνίες, εγώ δεν πρόκειται να καταδικάσω κανέναν που αγωνίστηκε για ν’ αλλάξει αυτή η κοινωνία, απάντησε ο μάρτυρας. Δεν είμαι επικριτικός σε οποιαδήποτε πρακτική αντίστασης.
Η πρόεδρος, με το επιχείρημα ότι «εδώ έχουμε μια ποινική δίκη, δεν μας ενδιαφέρουν αυτά», διέκοπτε συνεχώς τον μάρτυρα, με σκοπό να τελειώσει η κατάθεσή του σε χρόνο ρεκόρ. Ούτε μια φράση του δεν μπόρεσε να αποσώσει. Υπήρξε, μάλιστα, και μια χαμηλής έντασης φραστική αντιπαράθεση με τον Χρ. Τσιγαρίδα, που άρχισε να υποβάλει ερωτήσεις στο μάρτυρα αναφορικά με την ιστορική του διαδρομή στην Αριστερά. Είναι ένας ταλαιπωρημένος άνθρωπος, με χρόνια εξορία, αφήστε τον να μιλήσει, είπε έντονα ο Χρ. Τσιγαρίδας, για να εισπράξει την απάντηση περί ποινικής δίκης, που δεν την απασχολεί η ιστορία! Τα πράγματα απεκατέστησε εφέτης της έδρας, που συμπέρανε με τις ερωτήσεις του, ότι η έλευση του Γ. Μακρυγιάννη από την Πρέβεζα για να καταθέσει ως μάρτυρας του Χρ. Τσιγαρίδα αποτελεί έκφραση των διαθέσεων της κοινής γνώμης.
Διακοπτόμενος συνεχώς, ο Γ. Mακρυγιάννης πρόλαβε μόνο να πει λίγα λόγια για την έννοια της πολιτικής ευθύνης, την οποία ανέλαβε ο Χρ. Τσιγαρίδας. Ακουσα προχθές τον Καραμανλή –είπε– να αναλαμβάνει την πολιτική ευθύνη για το Βατοπέδι. Δεν είδα κανέναν να τον πηγαίνει κατηγορούμενο. Για τους αγωνιστές, όμως, το κράτος θέλει να τσουβαλιάζει τους πάντες σ’ ένα σάκο και τους στέλνει σε σας για να νομιμοποιήσετε τις πράξεις του. «Εσάς σας τσουβάλιασαν ποτέ;», ρώτησε ενοχλημένη η πρόεδρος, για να εισπράξει την απάντηση που μάλλον δεν περίμενε: «Βέβαια με τσουβάλιασαν, μαζί με τον πατέρα μου. Και την απόφαση για την εξόρισή μας την υπέγραψε ένας συνάδελφός σας, ο Ταρασουλέας». Στη συνέχεια, ο Γ. Μακρυγιάννης διευκρίνισε ότι η έννοια της πολιτικής ευθύνης στην Αριστερά σημαίνει υπεράσπιση της προσωπικής διαδρομής ενός αγωνιστή, υπεράσπιση του αγώνα και της οργάνωσής του.
Ο βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ Θοδωρής Δρίτσας, που είχε καταθέσει ως μάρτυρας υπεράσπισης του Γ. Σερίφη στην προηγούμενη δίκη, κλήθηκε να καταθέσει από την υπεράσπιση Κανά. Δεν γνώριζε προσωπικά τον Κανά, όμως ασχολήθηκε μ’ αυτή την υπόθεση, όπως και άλλοι πολίτες στον Πειραιά, διότι ήταν άπειρα τα ερωτηματικά που δημιουργήθηκαν απ’ αυτό που παρουσιάστηκε σαν εξάρθρωση. Ο ίδιος –είπε– μελετώντας όσο μπορούσε τη δικογραφία και παρακολουθώντας τη δίκη, αλλά και συζητώντας με επιφανείς πολίτες της κοινωνικής ζωής του Πειραιά, που κατάγονται από την Κίμωλο, σχημάτισε την πεποίθηση ότι δεν υπάρχει το παραμικρό σε βάρος του Κανά, αλλά και των άλλων κατηγορούμενων. Μίλησε για το πολιτικό κλίμα τις παραμονές των ολυμπιακών αγώνων και τις σκοπιμότητες που αυτό το κλίμα δημιούργησε. Επρεπε πάση θυσία να δείξουν ότι παράγουν έργο. Βάσιμα, λοιπόν, καταλήγει κανείς στο συμπέρασμα ότι πρόκειται για μια δίκη σκοπιμότητας.
Απαντώντας σε σχετική ερώτηση της προέδρου, ο Θ. Δρίτσας απάντησε ότι ο ίδιος δεν έχει δει κανένα ενοχοποιητικό στοιχείο και σημείωσε ότι η κατηγορούσα αρχή είναι αυτή που οφείλει να αποδείξει την κατηγορία και όχι ο κατηγορούμενος να αποδείξει ότι είναι αθώος. Ο εισαγγελέας αμφισβήτησε ευθέως την κρίση του Θ. Δρίτσα, ότι σε όλες τις παρόμοιες δίκες των τελευταίων ετών δεν ακολουθήθηκαν οι κανόνες της «δίκαιης δίκης», για να πάρει την απάντηση, ότι όχι μόνο όταν εκλέχτηκε δημοτικός σύμβουλος και στη συνέχεια βουλευτής, αλλά από μικρό παιδί παρακολουθεί με ενδιαφέρον τα κοινωνικά και πολιτικά γεγονότα, γι’ αυτό και μπορεί να έχει γνώμη και η γνώμη του είναι αυτή.
Απαντώντας σε ερώτηση του εισαγγελέα για την ανάληψη ευθύνης από τον Χρ. Τσιγαρίδα, ο Θ. Δρίτσας απάντησε ότι κάθε κατηγορούμενος απαντά στην κατηγορία που αντιμετωπίζει με τον τρόπο που αυτός κρίνει. Ο κ. Τσιγαρίδας έκρινε ότι η αξιοπρέπειά του του υπαγόρευε να απαντήσει στην κατηγορία με αυτόν τον τρόπο. Είναι μια ειλικρινής στάση, όπως ειλικρινής είναι και αυτή των άλλων κατηγορούμενων. Η ανάληψη της πολιτικής ευθύνης από την πλευρά του κ. Τσιγαρίδα, συμπλήρωσε, είναι μια πράξη που κανένας ειλικρινής άνθρωπος δεν μπορεί να τη συνδέσει με οποιαδήποτε ποινική δίκη.
Αναφερόμενος στον ΕΛΑ, για τον οποίο ρωτήθηκε, ο Θ. Δρίτσας είπε πως η δικτατορία παρήγαγε πολλές μορφές αγώνα πέρα από αυτές της ομαλής διεξαγωγής του πολιτικού αγώνα. Η μεταπολίτευση ήταν συνέχεια της δικτατορίας και σ’ αυτή συνεχίστηκαν μορφές αγώνα που είχαν αναπτυχθεί στη δικτατορία. Δεν έγινα ποτέ θιασώτης αυτής της τακτικής –σημείωσε ο μάρτυρας– όμως ο ΕΛΑ υπήρξε μια μαζική οργάνωση, με πολυσχιδή δράση και συμμετοχή στα κινήματα. Είναι επίσης αναμφισβήτητο, ότι όλη η Ελλάδα έλεγε «γεια στα χέρια τους», μετά τις εκτελέσεις βασανιστών όπως ο Μάλλιος και ο Μπάμπαλης. Εγώ ποτέ δεν συγκινήθηκα από τέτοιες πρακτικές, όμως δεν μπορώ να παραβλέψω πως γινόταν δεκτή αυτή η δράση από ευρέα κοινωνικά στρώματα. Από εκεί και πέρα, είναι άλλο πράγμα η αξιολόγηση της ένοπλης δράσης και η αξιολόγηση της ποινικής ευθύνης των συγκεκριμένων κατηγορούμενων.
Στη συνέχεια κατέθεσαν οι τελευταίοι μάρτυρες υπεράσπισης της Ειρ. Αθανασάκη.
Ο Τ. Κατίντσαρος κατέθεσε ότι γνωρίζει από παλιά την Αθανασάκη. Κινούνταν στους ίδιους πολιτικούς χώρους στο Περιστέρι. Χαρακτήρισε σκάνδαλο αυτή τη δίκη. Κάποιοι άνθρωποι τυλίγονται σε μια κόλα χαρτί και μεθοδεύεται να παρουσιαστούν σαν τρομοκράτες, είπε. Διευκρινίζοντας, κατόπιν ερώτησης της προέδρου, το χαρακτηρισμό μεθόδευση, ανέφερε το παράδειγμα του ονόματος Μυρτώ, με το οποίο όλοι στο Περιστέρι ήξεραν την Αθανασάκη. Να πάμε, αν θέλετε, είπε, σε μια ταβέρνα στο Περιστέρι και θ’ ακούσετε τον ταβερνιάρη, που δεν την ξέρει και καλά, να της λέει «γεια σου Μυρτώ». Αναφέρθηκε στο κίνημα συμπαράστασης στην Αθανασάκη, που οργανώθηκε στο Περιστέρι, και σημείωσε ότι αυτή η δίκη σε πολύ μεγάλο βαθμό μοιάζει κατασκευασμένη. Ειδικά για την Αθανασάκη έχει ακράδαντη πεποίθηση γι’ αυτό. Απαντώντας σε ερώτηση για τον Κ. Αγαπίου, ο μάρτυρας απάντησε ότι δεν τον γνώριζε προσωπικά, γνώριζε όμως ότι ήταν ένα μυθικό πρόσωπο της μαχητικής αντίστασης ενάντια στην αμερικανοκίνητη δικτατορία και πως όντως η Αθανασάκη είχε προσωπικό δεσμό μαζί του.
Απαντώντας σε ερώτηση της προέδρου για τον Χρ. Τσιγαρίδα, ο μάρτυρας απάντησε πως ισχύει ό,τι πει ο ίδιος. Πολιτική ευθύνη σημαίνει ότι αποδέχεται τη σχέση του με το συγκεκριμένο πολιτικό μόρφωμα, που δεν έχει καμιά σχέση με ποινικές ευθύνες. Είναι ειλικρινής, απάντησε ο Τ. Κατίντσαρος στον εισαγγελέα που τον ρώτησε, ο οποίος βέβαια εξακολουθεί να μη μπορεί να καταλάβει τι σημαίνει η φράση «αναλαμβάνω την πολιτική ευθύνη»! Στη συνέχεια, έβαλε το μάρτυρα σε συζήτηση περί ένποπλης βίας, αλλά δεν του άρεσε η απάντησή του, ότι όλη η ιστορία της ανθρωπότητας σφραγίζεται από την πολιτική βία. Διότι στο δικό του μυαλό η ένοπλη βία σε συνθήκες κοινοβουλευτισμού είναι αδιανόητη! «Εν πάση περιπτώσει, πάμε σε άλλα», ήταν το αμήχανο σταμάτημα της συζήτησης από τη μεριά του, που συνοδεύτηκε από το σχόλιο της προέδρου: «Τι θα κάνουμε τώρα, κύριε εισαγγελέα, μάθημα στο μάρτυρα περί δημοκρατίας;»!
Η πολιτική ευθύνη πρέπει να διαχωρίζεται από την ποινική ευθύνη, σχολίασε αργότερα ο Δ. Τσοβόλας. Ο πρώην πρωθυπουργός, ο κ. Καραμανλής, ανέλαβε την πολιτική ευθύνη για το Βατοπέδι. Ανέλαβε και ποινική ευθύνη; Ο κ. Τσιγαρίδας φωνάζει και στο πρώτο δικαστήριο και εδώ, ότι η Αθανασάκη και οι άλλοι δεν έχουν καμιά σχέση με τον ΕΛΑ. Πρέπει να χωρίσουμε και να πάρουμε ό,τι συμφέρει για να καταδικάσουμε τους άλλους;
Στον εισαγγελέα, που ρώτησε για τα φερόμενα ως αποτυπώματα της Αθανασάκη σε προκήρυξη του ΕΛΑ, ο Τ. Κατίντσαρος απάντησε πως ο ίδιος στο σπίτι του έχει προκηρύξεις που ο ΕΛΑ έστελνε ταχυδρομικά στην οργάνωση στην οποία ανήκε. Κάποια εποχή, μάλιστα, τέτοιες προκηρύξεις μοιράζονταν ακόμη και στην Ομόνοια. Αλλωστε, τι σχέση μπορεί να είχε με τον ΕΛΑ το 1977 η Αθανασάκη, όταν ήταν μέλος της ΚΝΕ;
Επόμενος μάρτυρας ήταν ο δήμαρχος Περιστερίου Α. Παχατουρίδης, που κατέθεσε ότι γνωρίζει το οικογενειακό περιβάλλον της Αθανασάκη και έχει ακούσει πολλά για την ίδια. Μετέφερε το κλίμα που επικρατεί στο Περιστέρι υπέρ της Αθανασάκη και ανέφερε χαρακτηριστικά την παρέμβαση υπαλλήλου του Δήμου, που του είπε «κάνε κάτι δήμαρχε για να βγει η Μυρτώ από τη φυλακή». Αναφέρθηκε, επίσης, στη συναυλία συμπαράστασης στην Αθανασάκη, που έγινε στο ανοιχτό θέατρο της πόλης, με τη συμμετοχή γνωστών καλλιτεχνών, στην οποία πήγε και ο ίδιος, έχοντας διαπιστώσει πως η κοινή γνώμη της πόλης είχε πεποίθηση για την αθωότητα της Αθανασάκη. Δεν πήγα στη συναυλία για ν’ ακούσω τα τραγούδια, σημείωσε, αλλά επειδή μέσα μου πίστευα και εγώ ότι είναι αθώα. Ανέφερε επίσης ότι σε τοίχους του Περιστερίου γράφηκε το σύνθημα «Λευτεριά στη Μυρτώ» και πολλοί άνθρωποι του είχαν πει ότι ήταν γνωστή με αυτό το όνομα.
Ο δημοσιογράφος Τάκης Καμπύλης, αρχισυντάκτης των «Νέων» την περίοδο της «εξάρθρωσης», αναφέρθηκε στις άτυπες ενημερώσεις που είχαν διευθυντικά στελέχη εφημερίδων από το υπουργείο Δημόσιας Τάξης. Εκείνο που τονιζόταν από τον ίδιο τον Χρυσοχοΐδη, που τους ενημέρωνε, ήταν ότι «εγώ την υπόθεση του ΕΛΑ δεν την ανοίγω μόνο με τα αρχεία της Στάζι». Υπήρχε μια περιρρέουσα ατμόσφαιρα, ότι τα αρχεία της Στάζι εμπλέκουν τον Αγαπίου. Ο μάρτυρας αναφέρθηκε στο πολιτικό κλίμα της εποχής, στις πιέσεις που ασκούνταν από το εξωτερικό και στην προσπάθεια παραγωγής έργου. Οι συλλήψεις έγιναν τον καιρό που χρειαζόταν να γίνουν συλλήψεις, είπε με νόημα. Η Κυριακίδου ήταν πολύ καιρό πριν στη διάθεση της Αστυνομίας, είπε, ενώ απαντώντας στην πρόεδρο σημείωσε ότι αυτό το γνώριζε από τις ενημερώσεις που τους έκανε ο Χρυσοχοΐδης. Βρήκαν ένα μάρτυρα επιτέλους και –όπως υποθέτει ο Καμπύλης– έφτιαξαν μαζί την κατάθεσή της. Απαντώντας στο ερώτημα της προέδρου «γιατί τότε δεν έβαλαν την Κυριακίδου να πει ότι είδε τον Κανά να βάζει μια βόμβα;», ο Τ. Καμπύλης έδωσε μια πειστικότατη απάντηση: Η Ασφάλεια ξέρει πόσα μπορεί να σηκώσει ένας μάρτυρας. Γι’ αυτό ζήτησαν από την Κυριακίδου να επεκταθεί μέχρι ένα ορισμένο σημείο, όπου θα μπορούσε να φανεί πειστική. Ο μάρτυρας διευκρίνισε ότι ο ίδιος, παρακολουθώντας τη δίκη, δεν θεωρεί αξιόπιστη την Κυριακίδου. Το αντίθετο.
Γενικά, η κατάθεση Καμπύλη δεν άρεσε καθόλου ούτε στους εισαγγελείς ούτε στην πρόεδρο. Γι’ αυτό και αμφιβητούσαν συνεχώς τα λεγόμενά του. Βλέπετε, όταν ένας μεγαλοδημοσιογράφος του αστικού Τύπου μιλά για «στήσιμο», κλονίζονται βεβαιότητες. Αφήστε τις πληροφορίες που σας λέω και δεν τις πιστεύετε, ότι ο Χρυσοχοΐδης χαρακτήριζε αναξιόπιστη την Κυριακίδου («έχουμε και μια μάρτυρα, αλλά δεν τη θεωρούν αξιόπιστη», προφανώς οι ασφαλίτες, είχε πει ο Χρυσοχοΐδης στους δημοσιογράφους), σημείωσε ο Καμπύλης. Αφήστε το αυτό. Οταν η Κυριακίδου αναιρεί τις ίδιες τις καταθέσεις της, δείχνει αυτό αξιοπιστία; Στο σημείο αυτό παρενέβη ο Δ. Τσοβόλας και υπέβαλε αίτημα να κληθεί ως μάρτυρας ο Χρυσοχοΐδης και να εξεταστεί κατ’ αντιπαράσταση με τον Καμπύλη. Αφού αμφισβητείτε τα λεγόμενα του μάρτυρα, είπε, αυτή είναι η λύση. Ο Μ. Καλογήρου θύμισε πως το αίτημα για κλήτευση του Χρυσοχοΐδη έχει υποβληθεί παλιότερα και το δικαστήριο έχει επιφυλαχθεί.
Εφέτης παρατήρησε ότι στα αρχεία Στάζι δεν αναφέρεται το όνομα Αγαπίου, αλλά το όνομα Φιλίπ. Ο Καμπύλης απάντησε, πως στα δημοσιογραφικά γραφεία έφταναν το 1985-86 πληροφορίες για εμπλοκή του Αγαπίου. (Τι αποδεικνύει αυτό; Οτι η διαδρομή δεν ήταν αρχεία Στάζι – Αγαπίου, αλλά Αγαπίου – αρχεία Στάζι, μέσω Ντε Μαρσέλους!). Ο Καμπύλης κατέθεσε πως ακούστηκε αργότερα, ότι «προσπαθούμε να ζορίσουμε μια φίλη του για να καταθέσει για τον Αγαπίου»! Τα ονόματα του Τσιγαρίδα και του Καββαδία ακούστηκαν μετά το 1990, με τη μέθοδο των διαρροών όπως πάντα, κατέθεσε ο μάρτυρας.
Ο Τ. Καμπύλης κατέθεσε επίσης, ότι κατά τη γνώμη του ο ΕΛΑ ήταν μαζική οργάνωση (πρέπει να είχε 80 με 100 άτομα εκτίμησε) και ότι η λειτουργία του γινόταν με αυτόνομους πυρήνες με χαλαρή σύνδεση μεταξύ τους. Ο Χρ. Τσιγαρίδας θύμισε στον Τ. Καμπύλη ότι σε άρθρο του είχε γράψει πως με την ανάληψη της πολιτικής ευθύνης ο Τσιγαρίδας «έκανε ΜΑΤ στην Αντιτρομοκρατική».
Μετά το τέλος των καταθέσεων όλων των μαρτύρων, ο εισαγγελέας πρότεινε (οποία έκπληξις!) την απόρριψη του αιτήματος για κλήτευση του Χρυσοχοΐδη, διότι –όπως είπε– το δικαστήριο έχει όλα τα στοιχεία και μπορεί να προχωρήσει χωρίς την κατάθεση Χρυσοχοΐδη! Φαίνεται πως η εισαγγελική αρχή δεν ενδιαφέρεται για την ανεύρεση της αλήθειας, σχολίασε ο Δ. Τσοβόλας, που αναφέρθηκε σε παρουσία του σε τηλεοπτικό πάνελ μαζί με τους Παπαθεμελή και Χρυσοχοΐδη, όπου ο μεν Παπαθεμελής κόμπαζε ότι έφερε τα αρχεία της Στάζι, ο δε Χρυσοχοΐδης έλεγε –όπως εξακολουθεί να γράφει στο βιογραφικό του– ότι εξάρθρωσε τον ΕΛΑ. Τι έχει να χάσει το δικαστήριο αν έρθει ο κ. Χρυσοχοΐδης, αναρωτήθηκε. Μόνο να κερδίσει έχει. Ο αρμόδιος τότε υπουργός, που συμπτωματικά είναι και σήμερα στο ίδιο πόστο, έχει υποχρέωση να έρθει να καταθέσει και το δικαστήριο έχει υποχρέωση να τον καλέσει, προκειμένου να διερευνήσει πλήρως την αλήθεια. Η απόρριψη του αιτήματος θα δημιουγήσει εύλογες υποψίες στους κατηγορούμενους, που εγώ δεν θέλω να πιστέψω, κατέληξε ο συνήγορος της Αθανασάκη. Γιατί είναι άλλο πράγμα να κάθεσαι στην έδρα ή στις θέσεις των συνηγόρων και άλλο να κάθεσαι στις θέσεις των κατηγορούμενων.
Από την κατάθεση Καμπύλη τέθηκε ένα πολύ ουσιαστικό ζήτημα, σχολίασε η Μ. Δαλιάνη (υπεράσπιση Τσιγαρίδα). Είναι ο υπουργός αρμόδιος να ανοίγει ή να μην ανοίγει δίκες; Είναι ένας πρόσθετος λόγος για τον οποίο πρέπει να κληθεί να καταθέσει ο κ. Χρυσοχοΐδης.
Το δικαστήριο αποσύρθηκε για να εκδώσει απόφαση, σε λίγο όμως επανήλθε και η πρόεδρος ανακοίνωσε πως η απόφαση θα εκδοθεί την επομένη το πρωί. Προφανώς, υπήρξε κάποια δυστοκία στη λήψη της απόφασης, όμως η πρόεδρος έμμεσα αποκάλυψε ότι η απόρριψη του αιτήματος είναι δεδομένη, αφού απευθυνόμενη στους κατηγορούμενους τους ζήτησε να δηλώσουν πόση προθεσμία θέλουν για να προετοιμάσουν τις απολογίες τους.
