Το εξώφυλλο του τεύχους της 20ής Αυγούστου του γνωστού γαλλικού περιοδικού Nouvel Observateur καταλαμβάνεται από το λιονταρίσιο κεφάλι του Καρλ Μαρξ, σε μια κοκκινοκίτρινη εκδοχή του γνωστού πορτρέτου του ιδρυτή του επιστημονικού σοσιαλισμού. Ο κύριος τίτλος του τεύχους, που παραπέμπει σε φάκελο με άρθρα σχετικά με τον Μαρξ που φιλοξενεί το περιοδικό, είναι: «Η μεγάλη επιστροφή του Μαρξ». Στο εισαγωγικό σημείωμα, η δι-εύθυνση του Nouvel Observateur σημειώνει, ότι «οι υπερβολές του χρηματοπιστωτικού καπιταλισμού κατά τον 21ο αιώνα δημιούργησαν νέο ενδιαφέρον για τον γενειοφόρο θεωρητικό του “Κεφαλαίου”».
Τα ανύπαρκτα γαλλικά μας δεν μας επέτρεψαν να ρίξουμε μια βιαστική έστω ματιά στο περιεχόμενο του «φακέλου» του γαλλικού περιοδικού, όμως οι προσεκτικά επιλεγμένες λέξεις του εισαγωγικού σχολίου δεν αφήνουν αμφιβολία για την οπτική του. Το «ενδιαφέρον» για τον Μαρξ προκύπτει από τις «υπερβολές του χρηματοπιστωτικού καπιταλισμού κατά τον 21ο αιώνα». Λες και ο Μαρξ υπήρξε κάποιος ακαδημαϊκός οικονομολόγος, τύπου Στίγκλιτς, Κρούγκμαν κ.λπ., το έργο του οποίου μπορεί να βοηθήσει στον εξορθολογισμό της λειτουργίας του χρηματοπιστωτικού συστήματος! Λες και ο Μαρξ ασχολήθηκε με κάποιες πλευρές του καπιταλισμού και όχι με την κριτική του ως συστήματος, μέσω της οποίας κατέληξε στο συμπέρασμα για το ιστορικά πεπερασμένο του και την αναγκαιότητα της επαναστατικής ανατροπής του. Λες και η σημερινή κρίση του καπιταλισμού προήλθε από κάποιες «υπερβολές» των golden boys που διηύθυναν τη χρηματοπιστωτική σφαίρα και δεν αποτελεί μια νομοτελειακή δομική κρίση του συστήματος, όπως ακριβώς την ανέλυσε ο Μαρξ.
Μπροστά στον κίνδυνο επανάκαμψης του πραγματικού Μαρξ, οι αστοί κατασκευάζουν μια καρικατούρα του, την οποία με μοναδική ευκολία ενσωματώνουν στην κυρίαρχη ιδεολογία. Εγκαταλείπουν τη στάση τους έναντι του Μαρξ στη δύση του 20ού αιώνα και επανέρχονται στον «μαρξισμό» που λανσάρισε η σοσιαλδημοκρατία στις αρχές του ίδιου αιώνα. Οπως θυμούνται όσοι παρακολούθησαν την παταγώδη κατάρρευση του παλινορθωμένου καπιταλισμού (ο οποίος εμφανιζόταν ως «υπαρκτός σοσιαλισμός»), στα τέλη της δεκαετίας του ’80 και στις αρχές της δεκαετίας του ’90, η κυρίαρχη ιδεολογία του νεοφιλελευθερισμού απαιτούσε τον εξοβελισμό του Μαρξ στο πυρ το εξώτερον. Ο Μαρξ παρουσιαζόταν τότε σαν ένας οικονομολόγος της δεκάρας, που δημιούργησε μια πολιτική θεωρία η οποία οδηγούσε στην άρνηση της αιώνιας αστικής δημοκρατίας και της αιώνιας αγοράς. Η κατάρρευση των καθεστώτων του παλινορθωμένου καπιταλισμού παρουσιάστηκε σαν η επιβεβαίωση της ασημαντότητας του Μαρξ σε όλα τα πεδία: οικονομολογικό, φιλοσοφικό, πολιτικό και κοινωνικό.
Δυο δεκαετίες από τότε, εκείνο που κατέρρευσε είναι τα δόγματα του νεοφιλελευθερισμού. Τα σάρωσε η κρίση που εδώ και δυο χρόνια μαστίζει τον παγκόσμιο καπιταλισμό. Επειδή, όμως, οι αστοί είναι ευπροσάρμοστοι, οι ιδεολογικοί τους εκπρόσωποι σπεύδουν να θάψουν εκείνη την πολιτική και να «αποτίσουν φόρο τιμής» στον «δόκτορα Μαρξ». Στα ανά τον κόσμο πανεπιστήμια σιτίζεται μια πληθώρα ακαδημαϊκών, οι οποίοι είναι σε θέση να τροφοδοτήσουν τα αστικά ΜΜΕ με αναλύσεις της δεκάρας για τον «επιστημονικό πυρήνα» του έργου του Μαρξ, ο οποίος πρέπει «να ξαναμελετηθεί». Η δυνατότητα αυτών των ακαδημαϊκών και η δύναμη των αστικών ΜΜΕ καθόλου δεν πρέπει να υποτιμάται. Μπορούν, όπως το έκανε η σοσιαλδημοκρατία στις αρχές του 20ού αιώνα και το κράτησε η κυρίαρχη ιδεολογία επί δεκαετίες, να κόψουν και να ράψουν έναν Μαρξ στα μέτρα του συστήματος και να τον σερβίρουν στις καταπιεζόμενες τάξεις ως στοιχείο ανανέωσης του καπιταλισμού, ο οποίος μπορεί να εξαγνιστεί από τα νεοφιλελεύθερα αμαρτήματά του και να συνεχίσει με νέα ορμή την εκμεταλλευτική ιστορική του διαδρομή. Κατασκευάζουν έναν Μαρξ «επιστήμονα» (με τη σχετικότητα που έχει το επιστημονικό έργο), απόλυτα διαχωρισμένο από τον επαναστάτη-κομμουνιστή Μαρξ. Ακόμα και το ειδικά επιστημονικό έργο του Μαρξ, «Το Κεφάλαιο», το κόβουν σε φέτες και το σερβίρουν αποσπασματικά, προσπαθώντας έτσι να εξαφανίσουν την εσωτερική του ενότητα και την αποδεικτική του αξία. Για παράδειγμα, ουδείς τους θα δεχτεί τη θεωρία για την υπεραξία, που αποτελεί τον πυρήνα του οικονομολογικού έργου του Μαρξ, ούτε την ανάλυση του Μαρξ για το κεφάλαιο ως κοινωνική σχέση, ούτε την ανάλυσή του για τη σύνδεση ανάμεσα στην παραγωγή και την κυκλοφορία και τους σιδερένιους νόμους που καθορίζουν την κίνησή τους μέσα στις δεδομένες σχέσεις που δημιουργεί και αναπαράγει το κεφάλαιο. Γι’ αυτούς οι κρίσεις είναι μια τυχαία διαταραχή του οικονομικού κύκλου, που προκαλείται από διαχειριστικές αστοχίες, και όχι μια τυπική και αναπόφευκτη εκδήλωση του συγκεκριμένου τρόπου παραγωγής, όπως με απολύτως επιστημονικό τρόπο απέδειξε ο Μαρξ.
Γι’ αυτό και έχει ιδιαίτερη σημασία, σήμερα που οι εκμεταλλευόμενες και καταπιεζόμενες τάξεις βλέπουν μπροστά τους την καπιταλιστική βαρβαρότητα και προβληματίζονται αναγκαστικά για το μέλλον, να αναπτύξουμε το πιο πλατύ ιδεολογικό μέτωπο ενάντια στην προσπάθεια δημιουργίας ενός Μαρξ κομμένου και ραμμένου στα μέτρα της αστικής ιδεολογίας. Ιδιαίτερα οι νεότερες γενιές, που έχουν περισσότερες δυνατότητες μελέτης του μαρξικού έργου σε σχέση με τις προηγούμενες, πρέπει να σκύψουν στη μελέτη του.
Αν και δεν το συνηθίζει, η στήλη παραθέτει ένα άρθρο του Λένιν, στο οποίο γίνεται με εξαιρετικά συμπυκνωμένο τρόπο μια ακριβέστατη και πλήρης παρουσίαση του μαρξικού έργου, με την ελπίδα να αποτελέσει έναυσμα για μια συστηματική ενασχόληση με το έργο του Μαρξ, που θα προσφέρει τα εφόδια για την αντιμετώπιση της αστικής μαρξολογίας των ημερών. Το άρθρο γράφτηκε από τον Λένιν το 1913, για την τριακοστή επέτειο του θανάτου του Καρλ Μαρξ, και έχει τίτλο «Οι τρεις πηγές και τα τρία συστατικά μέρη του Μαρξισμού».
Πέτρος Γιώτης