«Είμαι σίγουρος ότι στο Λευκό Οίκο γίνονται καθημερινά συσκέψεις για τον όσο πιο βάναυσο βιασμό του αμερικανού πολίτη»
(Από συνέντευξη του Τζιμ Τζάρμους το 2004)
Οσοι βιαστούν να δουν στην τελευταία ταινία του Τζιμ Τζάρμους μια δυσανάγνωστη άσκηση ύφους θα υποδηλώσουν απλώς τη δυσλειτουργική σχέση τους με την τέχνη. Οχι μόνο γιατί όλες οι ταινίες του Τζάρμους έχουν έναν αποχρώντα λόγο (π.χ. στην «Παγίδα του νόμου» είδαμε τη διαλεκτική σχέση ανάμεσα στο νόμιμο και το παράνομο, στο «Ghost dog: ο νόμος των σαμουράι» είδαμε μια σπουδή στην έννοια του καθήκοντος, στα «Τσακισμένα λουλούδια» είδαμε μια περιπλάνηση στην ερημιά των ανθρώπινων σχέσεων που χαρακτηρίζει την αμερικανική κοινωνία κ.λπ.), αλλά και γιατί γενικότερα η τέχνη δεν είναι μια υπόθεση νατουραλιστικής απεικόνισης και εύπεπτης, γρήγορης κατανάλωσης. Αν θέλαμε να χαρακτηρίσουμε με δυο κουβέντες το έργο του Τζάρμους, θα λέγαμε πως ασφαλώς δεν υπακούει σε καμιά πολιτική ορθότητα, πως διαπνέεται από ειλικρίνεια, αθωότητα και μια σπάνια αίσθηση ποιητικότητας και ανθρωπιάς, πως δεν υποκύπτει στη ευκολία της τεμπέλικης, απροβλημάτιστης αφήγησης, πως έχει επίγνωση του απογοητευτικού κόσμου που αντανακλά και πως η μορφή υπηρετεί το περιεχόμενό του. Αυτά σαν εισαγωγή.
Στην τελευταία του ταινία ο Τζάρμους, μέσα και πάλι από ένα παραμύθι, μια υποτιθέμενη γκανγκστερική ιστορία, μέσα από επινοήσεις, ψέματα και άνευ νοήματος επαναλαμβανόμενους συμβολισμούς, με ήρωες φευγάτα πρόσωπα και φόντο τον ιδιαίτερο ισπανικό νότο, οδηγεί τα πράγματα προς μια σταδιακά επιδιωκόμενη κατεύθυνση, προς μια αναντίρρητη αλήθεια: τη διαχρονική πάλη του ανθρώπου να σπάσει τα όρια ελέγχου μέσα στα οποία εγκλωβίζεται από τις κυρίαρχες τάξεις (στην προκειμένη περίπτωση υπονοείται σαφώς η αμερικανική αυτοκρατορία). Τελικά, η μελαγχολία μπορεί να έχει πάντα υπαρξιακές διαστάσεις, όμως το χαοτικό δεν είναι τόσο χαοτικό και το τυχαίο δεν είναι τόσο τυχαίο.
Το «Limits of control» βασίστηκε σ` ένα ομότιτλο δοκίμιο που έγραψε το 1970 ο Γουίλιαμ Μπιρό: οι λέξεις, οι προτάσεις που φτιάχνουν τις ιδέες και τις εντολές οδηγούν στα έργα και τις αποφάσεις που καναλιζάρουν τις σκέψεις και ελέγχουν τη συνείδηση. Δεν έχει τόσο μεγάλη σημασία η ιδιαίτερη, προσωπική φιλοσοφία του Τζάρμους. Ούτε αν αυτή είναι επηρεασμένη από τη βουδιστική, τη ζεν ή όποια άλλη αντίληψη. Εχει σημασία η πλήρης ανεξαρτησία του από τα κινηματογραφικά στούντιο (χρηματοδότησε μόνος του την ταινία «Καφές και τσιγάρα», με αποτέλεσμα να μείνει άφραγκος), η σύνθετη καλλιτεχνική αντίληψη που βρίσκεται πίσω από το κινηματογραφικό του σύμπαν, η επαρκής γνώση της σημερινής και δη της αμερικανικής πραγματικότητας. Πάνω απ` όλα έχει σημασία η συνεπής κριτική στάση απέναντι σ` ένα σαθρό σύστημα αξιών. Κι αυτό στις μέρες μας είναι από μόνο του αρκετό.
Ελένη Σταματίου
