Το παράδειγμα της Ζανόν

Δουλεύοντας χωρίς αφεντικά: Πόσο εφικτό στον καπιταλισμό; (3)

Στο προηγούμενο φύλλο αναφερθήκαμε στη γέννηση της Fasinpat (Fabrica Sin Patrones: Εργοστάσιο χωρίς αφεντικά), που έμοιαζε να κάνει πράξη την «εργατική αυτοδιαχείριση» μέσα στον καπιταλισμό. Ομως, το εργοστάσιο λειτούργησε σε ένα καθαρά εχθρικό περιβάλλον, υπό συνθήκες ημιπαράνομες (απαγορεύονταν οι πωλήσεις στη χοντρική και τα πλακάκια πουλιόντουσαν έξω από την πύλη του εργοστασίου!), χωρίς δάνεια για την ανανέωση του τεχνικού εξοπλισμού και χωρίς καμία κρατική στήριξη (σε αντίθεση με τον Ζανόν που μάσησε μπόλικο κρατικό παραδάκι). Επόμενο ήταν, λοιπόν, το εργοστάσιο να υπολειτουργεί, μόλις στο10% της παραγωγικής ικανότητάς του, ενώ οι εργάτες, αν και δούλευαν σε πιο δημοκρατικό καθεστώς και με λιγότερη εντατικότητα, αναγκάστηκαν να αρκεστούν σε μισθούς στα όρια της επιβίωσης (σε επίπεδα μάλιστα κάτω του «καλαθιού της αγοράς», όπως παραδέχεται και ο Ραούλ Γκοντόι, ο πρόεδρος του σωματείου[1]), χωρίς ασφάλιση και με απλήρωτες υπερωρίες (όχι υποχρεωτικές, αλλά που επιβάλλονταν από την ίδια την κατάσταση για να επιβιώσει το εργοστάσιο υπό τέτοιες συνθήκες).
 

Δεν είναι τυχαίο, λοιπόν, που ο Χόρχε Λουΐς Βερμούδες, εργάτης της Fasinpat που επισκέφτηκε τη χώρα μας προσκεκλημένος του 15ου Αντιρατσιστικού Φεστιβάλ, τον περασμένο Ιού-λη, σε ερώτηση που του έγινε σχετικά με το ρόλο της Ζανόν στη ριζοσπαστικοποίηση του αργεντίνικου εργατικού και κοινωνικού κινήματος απάντησε επί λέξει: «Δεν είμαι σίγουρος εάν θα το αποκαλούσα ριζοσπαστικοποίηση. Νομίζω πως το σημαντικότερο όσον αφορά τη διαδικασία της Ζανόν είναι το γεγονός ότι καταφέραμε να μη κλείσει το εργοστάσιο, να συνεχίσουμε να παράγουμε και να αποκαλύψουμε στην κοινωνία την πραγματικότητα, το γιατί ο Ζανόν (ιδιοκτήτης του εργοστασίου) κλείνει το εργοστάσιο και φεύγει. Είχε φτάσει να θεωρείται κάτι φυσιολογικό στην Αργεντινή: Για κάποια χρόνια οι ιδιοκτήτες κήρυτταν πτώχευση, άδειαζαν τα εργοστάσια, άφηναν τεράστια χρέη, δεν πλήρωναν τους εργαζόμενους, οι εργαζόμενοι απολύονταν και κανένας δεν έπαιρνε μια απόφαση διαφορετική από το να πάει σπίτι του. Η Ζανόν αυτό που απέδειξε είναι πως υπήρχε μια διαφορετική εναλλακτική λύση από την απώλεια της εργασίας»[2].
 

Εκ πρώτης όψεως, αποτελεί έκπληξη γιατί είναι τόσο «μετρημένος» στα λόγια τους ο εκπρόσωπος των εργατών. Αντί να μιλήσει για ριζοσπαστικό όραμα που γίνεται πράξη, περιορίζεται μόνο στην ανάδειξη της δυνατότητας των εργατών να λειτουργήσουν τα εργοστάσια. Ομως, όπως θα διαπιστώσουμε παρακάτω, κάθε άλλο παρά έκπληξη θα έπρεπε να προκαλούν αυτά τα λόγια.
 

Τα περισσότερα άρθρα που εκθειάζουν τη Fasinpat δεν αναφέρονται στις αντιθέσεις που αναπτύσσονται στους κόλπους των εργατών, ούτε στα προβλήματα πειθαρχίας στη δουλειά. Δεν ασχολούνται με τέτοιες «λεπτομέρειες». Αρκούνται στο ότι σε ένα εργοστάσιο οι εργάτες «ελέγχουν την παραγωγή», διατηρώντας τις θέσεις εργασίας ή και αυξάνοντάς τες. Στο τελευταίο η Fasinpat φαίνεται να τα πήγε αρκετά καλά, αφού ο αριθμός των εργατών της από τους 270 που ήταν όταν πρωτοξεκίνησε την παραγωγή τον Μάρτη του 2002 έφτασε τους 470 μέχρι το 2008[3], πλησιάζοντας τον αριθμό των εργατών που δούλευαν στη Ζανόν πριν κλείσει το εργοστάσιο. Ομως, αν ψάξει κανείς πέρα από τα διθυραμβικά άρθρα, θα διαπιστώσει ότι υπάρχουν αρκετά προβλήματα. Διαβάστε το παρακάτω απόσπασμα από τη μπροσούρα με τις συνεντεύξεις των εργατών[1] για να καταλάβετε τι εννοούμε:
 

«Εκτός από τον ενθουσιασμό για την πολιτική διαδικασία, το κύριο ζήτημα στο εργοστάσιο εξακολουθεί να είναι η δουλειά, μια ενοχλητική αναγκαιότητα, από την οποία –όπως όλοι οι άλλοι– οι σύντροφοι της Ζανόν θέλουν να ξεφύγουν. Στη Ζανόν υπάρχουν ακόμα φρουροί του εργοστασίου, οι τσάντες ελέγχονται και οι άνθρωποι πρέπει να χτυπούν κάρτα στην είσοδο και την έξοδο, σύμβολα ενός εργοστασιακού καθεστώτος που δεν θα περίμενες σε ένα αυτοδιοικούμενο εργοστάσιο. Ο κύριος σκοπός των φρουρών είναι να ασφαλίσουν το εργοστάσιο από απειλές απ’ έξω. Κατά την αρχική διάρκεια της κατάληψης υπήρχαν ενέργειες σαμποτάζ… Δεν συμπαθούν όλοι οι εργάτες την πολιτικοποίηση στη Ζανόν. Επίσης, στο αυτοδιοικούμενο εργοστάσιο κάνουν μόνο τη δουλειά τους. Το ρολόι ποτέ δεν βγήκε από τη θέση του, οι ευαίσθητες περιοχές εξακολουθούν να είναι κλειδωμένες και η συνέλευση αποφάσισε να επανεισάγει τους ελέγχους στις τσάντες, αφότου τόσα πολλά εργαλεία και υλικά καθαρισμού εξαφανίστηκαν από το κατειλημμένο εργοστάσιο».
 

Στη συνέχεια, τρεις εργάτες παραθέτουν τις δικές τους εμπειρίες σχετικά με αυτά τα ζητήματα. Ολοι συμφωνούν ότι υπάρχουν εργάτες που δεν συμβαδίζουν με το συλλογικό πνεύ-μα, αργούν στη δουλειά ή δεν ενδιαφέρονται για την πορεία του εργοστασίου, αλλά διαβεβαιώνουν ότι αυτοί οι εργάτες είναι μειοψηφία. Παρολαυτά, όπως μας ενημερώνει ο συγγραφέας της μπροσούρας, «λόγω των προβλημάτων πειθαρχίας στην εργασία, οι εργάτες αποφάσισαν έναν κατάλογο κυρώσεων. Οποιοσδήποτε έρχεται αργά ή μένει εκτός εργασίας αδικαιολόγητα ή δεν εμφανίζεται στην θέση εργασίας του αφού χτυπήσει την κάρτα του, θα πρέπει να περιμένει μειώσεις στο μισθό. Ο κατάλογος εμφανίζεται σαν απειλή σε μία ταμπέλα, αλλά μέχρι σήμερα δεν έχει τεθεί σε εφαρμογή. Υπήρξαν όμως αναστολές (σ.σ. πιθανόν σε μισθούς, δεν το ξεκαθαρίζει) εξαιτίας απειλών σε άλλους συντρόφους»[1].
 

Αν αναλογιστούμε ότι οι εργάτες της πρώην Ζανόν και νυν Fasinpat δε ζουν σε γυάλα, αλλά σε ένα καθαρά ανταγωνιστικό περιβάλλον (γιατί έτσι είναι ο καπιταλισμός και για να πάψει να είναι έτσι θα πρέπει να πάψει να είναι καπιταλισμός), με χαμηλούς μισθούς και με μεγάλη ένταση, λόγω του εχθρικού περιβάλλοντος μέσα στο οποίο λειτουργεί το εργοστάσιο (τον καπιταλιστικό ανταγωνισμό δηλαδή), είναι απόλυτα φυσικό να εμφανιστούν τέτοιες συμπεριφορές. Η πειθαρχία στη δουλειά είναι ένα πολύ σοβαρό ζήτημα, που δεν ξεπερνιέται ούτε με διατάγματα ούτε με ευχολόγια και θα αποτελεί ζήτημα προς επίλυση ακόμα και μετά το πάρσιμο της εξουσίας από την εργατική τάξη. Ακόμη και οι Μπολσεβίκοι είχαν να αντιμετωπίσουν τέτοια προβλήματα, μετά την κατάκτηση της εξουσίας στην επαναστατημένη Ρωσία, πόσο μάλλον ένα εργοστάσιο που λειτουργεί μέσα στην καπιταλιστική αγορά (ακόμα κι αν είναι «αυτοδιαχειριζόμενο»).
 

Πέρα, όμως, από τα προβλήματα πειθαρχίας στη δουλειά, υπάρχουν και οι αντιθέσεις με τους «από πάνω». Να πως τις περιγράφει ένας μηχανοτεχνίτης που το 2003 δούλευε στο εργοστάσιο για 11 χρόνια, ο Μάριο: «Κατά καιρούς έχω τα μικρά μου προβλήματα με αυτούς που βρίσκονται εκεί πάνω, με τους αξιωματούχους του σωματείου. Οχι με τους συντρόφους εδώ στο τμήμα, ενώ δεν υπάρχουν επίσης προβλήματα με τους συντονιστές. Είναι όλοι σύντροφοι, επίσης δουλεύουν δίπλα σου στο τμήμα. Ομως οι αξιωματούχοι του σωματείου είναι διαφορετικοί, κάνουν μια διαφορετική δουλειά… Πρότειναν οι ίδιοι ότι ένας αξιωματούχος που δεν κάνει καλά τη δουλειά μπορεί απλά να ανακληθεί από τη συνέλευση. Ομως αυτό δεν έχει συμβεί μέχρι τώρα. Καμιά τέτοια περίπτωση δεν συζητήθηκε ποτέ σε μία συνέλευση. Κατά τη γνώμη μου αυτό θα πρέπει να συζητηθεί»[1].
 

Από πού προέκυψαν οι «αξιωματού-χοι του σωματείου»; Ποιοι είναι αυτοί; Ο Μάριο, φυσικά, δεν ήθελε ν’ αναφέρει περισσότερα, για να μην υποσκάψει την εξωτερική εικόνα του αυτοδιαχειριζόμενου εργοστασίου, όμως τα λόγια του αποτυπώνουν μια κατάσταση που δεν είναι δυνατόν να μη τη λάβει κανείς υπόψη. Γιατί ακόμα και σε ένα «αυτοδιαχειριζόμενο εργοστάσιο» θα υπάρχουν «αξιωματούχοι» και μη, αφού η αντίθεση πνευματικής-σωματικής εργασίας δεν είναι δυνατόν να πάψει να υπάρχει. Το ζήτημα είναι τεράστιο και απασχόλησε τις πρώτες σοσιαλιστικές κοινωνίες, που δημιουργήθηκαν τον προηγούμενο αιώνα, και δε μπορούμε να επεκταθούμε στο πλαίσιο αυτού του αφιερώματος. Θα αρκεστούμε μόνο να σημειώσουμε, ότι όλα αυτά λέγονταν το 2003, δηλαδή ένα μόλις χρόνο μετά την κατάληψη του εργοστασίου από τους εργάτες. Πιστεύουμε όμως ότι οι αντιθέσεις θα πρέπει να οξύνθηκαν, όταν η κρίση αγκάλιασε την Fasinpat.
 

Αν και «αυτοδιαχειριζόμενη», η Fasinpat δε γλίτωσε από την οικονομική κρίση. Μέσα σ’ ένα χρόνο περίπου, οι πωλήσεις έπεσαν κατά 40-50%, εξαιτίας της ριζικής επιβράδυνσης της παραγωγικής βιομηχανίας σε εθνικό επίπεδο. Από τα 400 χιλιάδες τετραγωνικά μέτρα πλακάκια που παρήγαγε η εταιρία το 2008, μέχρι τα μέσα του 2009 έπεσε στις 150 χιλιάδες[4].

«Η κοπερατίβα έπρεπε να κλείσει μερικούς φούρνους και να περιορίσει τις βάρδιες στην παραγωγή. Συμπληρωματικά αυτής της πτώσης οι εργάτες που έλεγχαν το εργοστάσιο είχαν να αντιμετωπίσουν και την εκτίναξη των τιμών της ενέργειας. Οι εργάτες πληρώνουν 300 χιλιάδες δολάρια το μήνα για τον ηλεκτρισμό και το φυσικό αέριο». Αυτά αναφέρει μία δημοσιογράφος που έχει γράψει πολλά άρθρα υπέρ της αυτοδιαχείρισης της Ζανόν, σε άρθρο της που δημοσιεύτηκε το Μάη του 2009[4].
 

Ποια η αντίδραση της διοίκησης του εργοστασίου απέναντι σε μια τέτοια κατάσταση; Το άρθρο που αναφέραμε παραπάνω μας προϊδεάζει για το τι πρόκειται να συμβεί: «Τώρα που οι δουλειές επιβραδύνονται, πολλές συνελεύσεις στα κατειλημμένα από τους εργάτες εργοστάσια μάλλον θα προτιμήσουν να δεχτούν περικοπές στους μισθούς παρά να χάσουν τη δουλειά τους οι συνάδελφοί τους»[4].
 

Δυστυχώς, από τότε μέχρι σήμερα κανένα άρθρο από αυτά που βρήκαμε δεν αναφέρει τίποτα για την οικονομική κατάσταση των εργατών της Fasinpat μετά το ξέσπασμα της κρίσης. Το κεντρικό ζήτημα που αφορά την εξέλιξη των μισθών των εργατών αποσιωπάται. Ακόμα, όμως, κι αν οι μισθοί δεν έπεσαν, η εκτίναξη του πληθωρισμού τους έχει ήδη εξανεμίσει. Σύμφωνα με το πρακτορείο Bloomberg[5], οι αυξήσεις που ζητούσαν το περασμένο καλοκαίρι τα συνδικάτα είναι οι μεγαλύτερες της τελευταίας 15ετίας, καθώς ο πληθωρισμός έχει εκτιναχθεί. Το πρακτορείο αναφέρει ότι τον περασμένο Μάη οι εργάτες στη συγκομιδή ζάχαρης κέρδισαν αυξήσεις της τάξης του 43%, οι εργαζόμενοι στις καφετέρειες 35% και οι θυρωροί 28%. Κι αυτό γιατί ο ρυθμός αύξησης των τιμών δεν αποκλείεται να φτάσει το 26% αυτό το χρόνο (από 15,3% που ήταν το 2009), όπως αναφέρει στο ίδιο άρθρο μια έρευνα της εταιρίας Ecolatina που έλεγξε τις τιμές 500 προϊόντων και υπηρεσιών. Τι κέρδισαν οι εργάτες της Ζανόν; Δεν είναι τουλάχιστον περίεργο που οι θιασώτες της «εργατικής αυτοδιαχείρισης» μέσα στον καπιταλισμό τηρούν σιγήν ιχθύος για ένα τόσο σημαντικό ζήτημα;
 

Μπορεί οι εργάτες της Ζανόν να μη κέρδισαν και πολλά στον οικονομικό τομέα, το κράτος και η περιφέρεια, όμως, κέρδισαν. Κι αυτό χάρη στην εθελοντική εργασία που προσέφεραν στο «κοινωνικό σύνολο» οι εργάτες της Ζανόν. Να πως την περιγράφει ο πρώην εργοδηγός που έγινε διευθυντής του εργοστασίου, Κάρλος «Μανότας»: «Θέλουμε να δώσουμε κάτι πίσω στον κόσμο, δωρίζοντας αυτά που παράγουμε. Την επόμενη βδομάδα θα κάνουμε δωρεά για ένα σχολείο για τα “παιδιά με άλλες ικανότητες”… Θέλουμε επίσης να κάνουμε μια δωρεά για το νοσοκομείο, να δώσουμε πίσω κάτι για την αλληλεγγύη που λάβαμε από αυτούς τους ανθρώπους. Για παράδειγμα, η αλληλεγγύη των νοσοκόμων και των γιατρών που ήρθαν εδώ και δούλεψαν εθελοντικά. Εκαναν ωτοστόπ για να έρθουν εδώ ή ήρθαν ακόμα και με τα πόδια. Δεν θα το ξεχάσουμε ποτέ αυτό»[1].
 

Τι το κακό σε όλα αυτά, θα πει κάποιος. Ισα-ίσα που αποτελούν έμπρακτη αλληλεγγύη μέσα στη βαρβαρότητα που ζούμε. Ορισμένοι ίσως προχωρήσουν παραπέρα το συλλογισμό, ισχυριζόμενοι ότι έτσι ανοίγονται «ρωγμές» στον καπιταλισμό. Θα πρέπει, όμως, να είναι κανείς ιδιαίτερα αφελής ή πολιτικός απατεώνας για να ισχυριστεί ότι με τον «εθελοντισμό» και τη τζάμπα εργασία, μέσα σ’ ένα σύστημα που ελέγχεται από τους καπιταλιστές και το κράτος τους, μπορούν να ανοιχτούν «ρωγμές» και να λάμψει μια αχτίδα αλληλεγγύης. Αλίμονο αν η ταξική αλληλεγγύη μετατραπεί σε δωρεάν εργασία για το «κοινωνικό σύνολο» ή φιλανθρωπία για τους κατατρεγμένους. Αυτό προσπαθούν να προάγουν τα ίδια τα καπιταλιστικά κράτη για να απαλλαγούν από τις υποχρεώσεις τους («κοινωνικές δαπάνες» τις λένε και πάντα θέλουν να τις πετσοκόψουν). Αν είναι έτσι, τότε τα διάφορα ραδιοκάναλα που οργανώνουν εθελοντικές δράσεις (για το «περιβάλλον», συνήθως, αφού αυτό «πουλάει») επιτελούν… επαναστατικό έργο!
 

Ο «εθελοντισμός» σε μια κοινωνία που επικρατεί η εκμετάλλευση και η κατεδάφιση ακόμα κι αυτού του ξεδοντιασμένου «κράτους πρόνοιας» ισοδυναμεί με ταξική αυτοκτονία. Το μόνο που κάνει είναι να προσφέρει τζάμπα εργασία για κοινωνικές ανάγκες που έπρεπε να τις καλύπτει το κράτος. Η ταξική αλληλεγγύη εκφράζεται στους αγώνες και όχι στον εύκολα ελεγχόμενο από τους καπιταλιστές και το κράτος τους «εθελοντισμό».
 

Ισως ορισμένοι να ισχυριστούν ότι η «νομιμοποίηση» της Fasinpat, που επιτεύχθηκε με τον νόμο 2656 που ψηφίστηκε (με 26 ψήφους υπέρ έναντι 9 κατά) στις 13 Αυγούστου του 2009, επικυρώνοντας το αντίστοιχο νομοσχέδιο 6419 της 27ης Μάη του 2009, να έδωσε νέα ώθηση στο εργοστάσιο για να ξεπεράσει όλα τα προβλήματα που αναφέραμε παραπάνω. Η 13η Αυγούστου του 2009 χαρακτηρίστηκε μάλιστα από πολλούς σαν μια «ιστορική μέρα», αφού επισφράγισε μια «μεγάλη νίκη». Οχτώ χρόνια μετά την κατάληψη της Ζανόν από τους εργάτες και μετά από επανειλημμένες ανεπιτυχείς προσπάθειες διάλυσης της κολεκτίβας από το κράτος, η πολυπόθητη «απαλλοτρίωση» γίνεται πράξη!
 

Από ποιόν όμως; Από ένα κοινοβού-λιο που ελέγχονταν από δεξιά πλειοψηφία! Καλά διαβάσατε. Το «Λαϊκό κίνημα του Νεουκέν» (Movimiento Popular Neuquino – MPN), που ελέγχει τη βουλή της περιφέρειας του Νεουκέν, είναι ένα δεξιό κόμμα[6] που για χρόνια αντιστεκόταν στη νομιμοποίηση της Fasinpat. Ομως, ως εκ θαύματος, το MPN έκανε 180 μοίρες στροφή και ο πρόεδρός του Σοσέ Ρούσο δήλωσε τα εξής εκπληκτικά: «Αυτό είναι θαυμαστό… Μέσω αυτών των προσπαθειών (σ.σ. των εργατών) ζει το πνεύ-μα της εργασίας… Αυτή η προσπάθεια πρέπει να επιβραβευτεί…Οι εργάτες δούλεψαν για 8 χρόνια κάτω από συνθήκες ανασφάλειας και πρέπει να τους στηρίξουμε για να δημιουργήσουν ένα μέλλον»[7].
 

Οπως μας πληροφορεί το άρθρο από το οποίο παραθέσαμε το παραπάνω απόσπασμα, η απαλλοτρίωση έγινε με τη σύμφωνη γνώμη όλων αυτών που τους χρωστούσε η Ζανόν, δηλαδή της Παγκόσμιας Τράπεζας, μιας ιταλικής εταιρίας που προμήθευε τις μηχανές (της SACMI) και μιας υπηρεσίας της επαρχίας του Νεουκέν ονόματι IADEP (Αυτόνομο Ινστιτούτο Παραγωγικής Ανάπτυξης)! Μα πώς είναι δυνατόν –θα αναρωτηθεί κανείς– οι πολέμιοι της κολεκτιβοποίησης της Ζανόν να γίνουν υπέρμαχοί της;
 

Το «μυστήριο» λύνεται αν ανατρέξει κανείς στον ίδιο το νόμο. Προβλέπει το άρθρο 2 του νόμου 2656, που ψηφίστηκε στις 13 Αυγούστου του 2009[8]: «Η εκτελεστική εξουσία θα προχωρήσει στην απαλλοτρίωση των κινητών και ακίνητων περιουσιακών στοιχείων, όπως αυτά περιγράφονται στο επισυναπτόμενο παράρτημα 2». Το κράτος απαλλοτριώνει όλα τα περιουσιακά στοιχεία της εταιρίας, προκειμένου όπως αναφέρει το άρθρο 3 «να γίνει δυνατή η συνέχιση της παραγωγικής διαδικασίας στο εν λόγω εργοστάσιο». Στο άρθρο 4 αναφέρεται ότι «το σύνολο των δικαιωμάτων που αφορούν στα περιουσιακά στοιχεία απαλλοτριώνονται με σκοπό να μεταφερθούν με συγκεκριμένο τρόπο στην εργατική κοπερατίβα FASINPAT ΕΠΕ».
 

Ποιος είναι άραγε αυτός ο «συγκεκριμένος τρόπος»; Εδώ ερχόμαστε στο «ζουμί». Το κράτος, σύμφωνα με το άρθρο 5, αναλαμβάνει να αποζημιώσει τους πιστωτές της Ζανόν, που αναφέραμε παραπάνω, με 23.406.566 πέσος (δημιουργώντας ξεχωριστό κονδύλι στον κρατικό προϋπολογισμό) και ανατίθεται στην εκτελεστική εξουσία η ευθύνη για την εφαρμογή αυτής της υποχρέωσης. Η δε FASINPAT «θα καταβάλει ως αποζημίωση στην πολιτεία της επαρχίας Νεουκέν, σε είδος, το σύνολο των ποσών που δαπανήθηκαν (σ.σ. δηλαδή των 23.4 εκατομμυρίων πέσος), μέσω της πώλησης σε τιμές κόστους των προϊόντων που απαιτεί η Επαρχία για δημόσιους σκοπούς» (άρθρο 7).
 

Χωρίς ίχνος ντροπής, ο δικηγόρος της FASINPAT υποστήριξε ότι οι εργάτες της Ζανόν δεν χρειάζεται να πληρώσουν τίποτα, καθώς το κράτος θα αγοράσει την παραγωγή της Ζανόν για την κατασκευή σπιτιών, σχολείων κ.λπ. σε τιμές κόστους, που περιλαμβάνει τους μισθούς και την απόσβεση των μηχανημάτων[9]. Το γεγονός, όμως, είναι ότι το κράτος θα καρπωθεί την υπεραξία των εργατών, που ισοδυναμεί με 49.800 πέσος για κάθε εργάτη (αυτό είναι το νούμερο που προκύπτει αν διαιρέσουμε τα 23.4 εκατ. πέσος με το μηνιαίο μισθό των 800 πέσος). ‘Η, διαφορετικά, το κράτος θα καρπωθεί την υπεραξία των εργατών που ισοδυναμεί με 62 μισθούς, δηλαδή μι-   σθούς μιας πενταετίας!

Οι εργάτες –που, αν και είχαν μείνει μήνες απλήρωτοι, ποτέ δεν αποζημιώθηκαν από τον Ζανόν, παρά μόνο μέσω του στοκ της επιχείρησης που τους παραδόθηκε για να το πουλήσουν εν καιρώ κρίσης και απαξίωσης των πάντων την ταραγμένη περίοδο του 2001– αφού σηκώσουν το σταυρό του μαρτυρίου για να ξεπληρώσουν τα χρέη του κράτους στους πιστωτές, θα είναι πλέον «ελεύθεροι» με μια εταιρία που θα μοιάζει περισσότερο με… αντίκα παρά με οτιδήποτε άλλο. Γιατί είναι αμφίβολο αν το κράτος θα δώσει λεφτά για να στηρίξει την παραγωγική βάση της Fasinpat (μέχρι σήμερα δεκάρα τσακιστή δεν είχε δώσει, όπως αναφέρουν οι ίδιοι οι εργάτες[2]) και να ανανεώσει τον τεχνικό εξοπλισμό, όταν γνωρίζει ότι μετά από μερικά χρόνια θα χάσει τον έλεγχο και θα τον πάρουν οι εργάτες! Από την άλλη μεριά, ποιος θα είναι αυτός που θα καθορίζει τις «τιμές κόστους» και το ύψος των μισθών; Οι τροτσκιστές συνδικαλιστές του σωματείου ή το κράτος που θα είναι ο διαχειριστής της εταιρίας μέχρι να αποπληρωθεί το χρέος;
 

Ιστορική νίκη ή ένταξη στο σύστημα;
 

Μπορεί τον Αύγουστο του 2009 οι εργάτες της πρώην Ζανόν να πανηγύριζαν μαζί με τον γραμματέα του σωματείου Ραούλ Γκοντόι, καλό όμως είναι να θυμηθούμε τι έλεγε ο τελευταίος πριν από επτά χρόνια, όταν η Fasinpat ήταν στα σπάργανα: «Κοπερατίβες ή όχι, όλοι εξαρτιόμαστε από την αγορά. Πρέπει να αντιμετωπίσεις τους ανταγωνιστές σου, πρέπει να μειώσεις τους μισθούς, να κόψεις τα κόστη, γίνεσαι σαν ανταγωνιστής των άλλων εργατών. Γι’ αυτό ζητάμε εθνικοποίηση, όχι επειδή νομίζουμε ότι το κράτος είναι κάτι καλό. Αυτό είναι το κράτος των εργοδοτών, ένα καπιταλιστικό κράτος, ένας καταπιεστικός μηχανισμός ενάντια στους εργάτες και το λαό, αλλά λέμε ότι θα έπρεπε να εγγυηθεί τις βασικές συνθήκες για την παραγωγή, έτσι που να μπορούμε να δουλεύουμε και να οργανωνόμαστε – ακριβώς για να καταστρέψουμε αυτό το κράτος και να δημιουργήσουμε ένα διαφορετικό»[1].
 

Ο συγγραφέας της μπροσούρας, από την οποία προέρχεται το παραπάνω απόσπασμα συμπλήρωνε τότε: «Η Ζανόν και κάποιες άλλες κατειλημμένες επιχειρήσεις ζητούν “εθνικοποίηση κάτω από εργατικό έλεγχο” αντί να φτιάξουν κοπερατίβες. Δεν θέλουν ούτε να γίνουν εργοδότες, ούτε υπάλληλοι του κράτους». Τι εννοεί ο «ποιητής»; Το κράτος να αρνηθεί τον εαυτό του σαν συλλογικός καπιταλιστής και να τους δώσει την «εξουσία», το εργοστάσιο: «Ζητούν από το κράτος την πρόβλεψη ενός γενικού ξεκαθαρίσματος: το κράτος θα πρέπει να απαλλοτριώσει εν τέλει τα κτίρια, τις μηχανές και τις πατέντες, χωρίς οι εργάτες να πρέπει να πληρώσουν αποζημιώσεις, να παραδοθεί η εταιρία στα χέρια των εργατών προκειμένου να μπορούν να παράγουν κοινωνικά ευαίσθητα προϊόντα κάτω από αυτοδιοίκηση. Δεν θέλουν να πάρουν τα μέσα παραγωγής. Το κράτος υποτίθεται ότι θα τους τα προμηθεύει, αλλιώς να μείνει έξω απ’ αυτό, δεδομένου ότι οι εργάτες οι ίδιοι ξέρουν πώς να χειριστούν την παραγωγή»[1].
 

Πέρα από τα ανεδαφικά που αναφέρονται παραπάνω, φαίνεται ότι οι ηγέτες του σωματείου ήταν διστακτικοί να σηκώσουν το βάρος, να γίνουν ιδιοκτήτες, γι’ αυτό και ζητούσαν εθνικοποίηση. Εφτά χρόνια μετά, πανηγυρίζουν γι’ αυτό που κατηγορούσαν και θα έχουν συνάμα να πληρώνουν και τα κερατιάτικα του Ζανόν. Αυτό θα πει «ιστορική νίκη»!
 

Αυτή όμως η νίκη προδιαγράφει με μαθηματική ακρίβεια και το θάνατο της «κολεκτίβας» μέσα στον καπιταλιστικό ωκεανό. Αυτό δεν το λέμε μόνο εμείς, αλλά –θα σας φανεί παράξενο– το έλεγε με τον τρόπο του και ο συγγραφέας της μπροσούρας που αναφέραμε παραπάνω, σε ανύποπτη εποχή (2003), επικαλούμενος μάλιστα και ένα καπιταλιστικό περιοδικό, τον Economist: «Ομως οι αυτοδιοικούμενες επιχειρήσεις, σαν νησιά στον ωκεανό του καπιταλισμού, είναι αντιφατικά εγχειρήματα, που μπορούν εύκολα να κολλήσουν και να μετατραπούν σε αυτοδιοίκηση της μιζέριας…Το καπιταλιστικό περιοδικό “The Economist” (σ.σ. 7 Νοέμβρη 2002, https://www.economist.com/node/ 1431691) ανησυχεί λίγο για την «διάβρωση των δικαιωμάτων της ιδιοκτησίας», αλλά είναι γενικά αισιόδοξο: “Αυτό το κίνημα δεν απειλεί τις καπιταλιστικές επιχειρήσεις” – επειδή η επαναλειτουργία των εργοστασίων υπό εργατικό έλεγχο δεν βοηθά μόνο τους εργάτες, αλλά και τους εργοδότες, επειδή θα μπορούσε να σώσει μηχανήματα από φθορές και βανδαλισμούς. Οι δημοσιογράφοι του Economist δεν έφτασαν σ’ αυτό το συμπέρασμα μόνοι τους, επικαλέστηκαν δύο αντιπροσώπους του MNER, του εθνικού κινήματος των αυτοδιοικούμενων επιχειρήσεων. Το MNER οργανώνει περίπου 8.000 εργάτες που δουλεύουν σε περίπου ογδόντα αυτοδιοικούμενες κοπερατίβες. Οι περισσότερες κατειλημμένες εταιρίες προσδο- κούσαν να φτιάξουν κοπερατίβες, έτσι ήταν ικανές να αποφύγουν τουλάχιστον την εκποίηση και την υποχρεωτική πώληση. Προϋπόθεση γι’ αυτή τη νομιμοποίηση ήταν οι εργάτες να αναλάβουν τα χρέη του προηγούμενου ιδιοκτήτη. Συνεπώς, η πίεση στους εργάτες να εργάζονται παραγωγικά και σύμφωνα με τις ανάγκες των αγορών είναι υψηλή. Μέχρι στιγμής δεν έχει πτωχεύσει εντελώς καμία κολεκτίβα, όμως πολλές απ’ αυτές πληρώνουν πολύ χαμηλούς μισθούς και εξαναγκάζονται να κάνουν περικοπές στα ασφαλιστικά δικαιώματα και τις συνθήκες εργασίας ή ακόμα και να διώχνουν εργάτες. Σε ορισμένες κοπερατίβες ο μισθός μόλις που φτάνει για να βγάλεις τα προς το ζειν. Οι καταληψίες είναι ικανοί να αναστείλουν την καπιταλιστική διοίκηση μέσα στην εταιρία, αλλά δεν μπορούν να ελέγξουν την αγορά. Στην αγορά είναι υποχρεωμένοι να ανταγωνιστούν άλλες εταιρίες, τις οποίες μπορούν να ανταγωνι-    στούν μόνο αυξάνοντας την δικιά τους εκμετάλλευση»[1].

Οποιαδήποτε ομοιότητα με τις τελευταίες εξελίξεις στη Ζανόν είναι καθαρά… συμπτωματική! Από φαλιρισμένη επιχείρηση έγινε κατειλημμένη, ζητώντας εθνικοποίηση με «εργατική αυτοδιοίκηση» και αρκέστηκε στην «απαλλοτρίωση», για να μετατραπεί σε ΕΠΕ και να περάσει στα χέρια των εργατών (ή μήπως αυτών που την διοικούν;), αφού ο κάθε εργάτης χαρίσει μισθούς πέντε ετών στο κράτος για να ξεπληρώσει τα χρέη στους πιστωτές! Εμείς τι άλλο να προσθέσουμε παρά τα λόγια ενός άλλου εργάτη από την Fasinpat, του Εουγένιο, που έλεγε το 2003: «Αν με ρωτήσετε για το μέλλον… Εγώ θέλω να στρώσουν όλα μόνα τους, το αφεντικό, ο ιδιοκτήτης, να έρθει πίσω και τα πράγματα να τρέξουν ξανά. Θέλω να μην εξαρτιόμαστε πια από τις πωλήσεις για να πάρουμε το μισθό μας. Οτι μπορώ να απαλλαγώ απ’ αυτές τις ανησυχίες. Σήμερα ανησυχούμε διπλά. Πρώτα φρόντιζες μόνο την οικογένειά σου, σήμερα θα πρέπει να φροντίζεις και να φέρεις κάτι πίσω στη φαμίλια σου και την εταιρία επίσης η οποία τρέχει. Εχεις αυτή τη διπλή ανησυχία στο μυαλό σου»[1].
 

Παραπάνω είδαμε που οδήγησε η εφαρμογή της «εργατικής αυτοδιαχείρισης» σε ένα εργοστάσιο που οι εργάτες έδωσαν μεγαλειώδη αγώνα για να κρατήσουν τις δουλειές τους, στις αρχές της νέας χιλιετίας. Ομως ο αγώνας αυτός δεν οδήγησε σε ριζοσπαστικοποίηση και δεν θα μπορούσε να γίνει διαφορετικά. Οταν αναγκάζεσαι να δουλεύεις όλο και περισσότερο για να αντέξει η εταιρία, όταν αναγκάζεσαι να αυξήσεις τη δικιά σου εκμετάλλευση για μία αυταπάτη, τότε πού μπορεί να οδηγήσει όλος αυτός ο αγώνας παρά στην πιο βαθειά απογοήτευση; Και τι πολιτικό αγώνα μπορείς να κάνεις, όταν αναγκάζεσαι να δουλεύεις ολοένα και περισσότερο και ολοένα και με λιγότερα για να προσφέρεις στο «κοινωνικό σύνολο»;
 

Κι όμως, έναν αιώνα σχεδόν πριν, το κομμουνιστικό κίνημα –με όσα «αμαρτήματα» κι αν θέλει να του καταλογίσει ο καθένας– είχε δώσει ξεκάθαρη απάντηση στο ζήτημα του «εργατικού ελέγχου» στην παραγωγή:
 

«Ο εργατικός έλεγχος δε συμβιβάζεται με την αστική εθνικοποίηση, ούτε με το πέρασμα της παραγωγής στα χέρια του αστικού κράτους. Κάθε απόπειρα τέτοιας συμφιλίωσης έχει σα διέξοδο αναπόφευκτα το γεγονός ότι η αστική τάξη, διατηρώντας στην ουσία την πραγματική της αυτονομία στην διοίκηση της παραγωγής, ρίχνει όλη την υπευθυνότητα της κατάστασης στην εργατική τάξη. Από την άλλη μεριά, τέτοιες απόπειρες συμφιλίωσης του ασυμφιλίωτου μπορούν εύκολα να προκαλέσουν την αποσύνθεση των νέων επαναστατικών πυρήνων του συνδικαλιστικού κινήματος στις φάμπρικες και τα εργοστάσια, πράγμα πάρα πολύ επικίνδυνο δεδομένης της τάσης της συνδικαλιστικής γραφειοκρατίας να υποτάσσει στη φθοροποιό επιρροή της αυτούς τους πυρήνες».
 

Αυτά ανέφερε η Διεθνής των Κόκκινων Συνδικάτων στις αποφάσεις του πρώτου της συνεδρίου, που έγινε στις 3-9 Ιούλη του 1921! Ογδόντα χρόνια μετά, τα βλέπουμε να εφαρμόζονται στην περίπτωση της Ζανόν! Πού πήγαν οι αγώνες των εργατών; Στο να δουλεύουν για να ξεπληρώσουν τα χρέη του πρώην αφεντικού τους; Ή στη διαχείριση της μιζέρια τους για να «ορθοποδήσει το εργοστάσιο»; Ο εργατικός έλεγχος έχει νόημα μόνο σε συνθήκες λίγο πριν την κοινωνική επανάσταση, έλεγαν οι επαναστάτες συνδικαλιστές παλαιότερα: «Οχι μόνο σαν σύνθημα ενότητας των εργατικών μαζών για να τις επαναστατικοποιεί, μα ακόμα σαν όπλο οικονομικής και πολιτικής διαπαιδαγώγησης με την προοπτική του κοντινού μέλλοντος»[10].
 

Την απάτη του «εργατικού ελέγχου» σε συνθήκες καπιταλισμού τη γνωρίζουν καλύτερα τα κοράκια της διεθνούς κεφαλαιοκρατίας, γι’ αυτό και δεν ανησυχούν από το «κίνημα της κολεκτιβοποίησης» στα εγκαταλελειμμένα στην πλειοψηφία τους εργοστάσια της Λατινικής Αμερικής (όπως είδατε από το απόσπασμα του Economist, που αναφέραμε παραπάνω). Αλλωστε, το ποσοστό των εργατών που εργάζεται στα εργοστάσια αυτά δεν ξεπερνά το 0.1% του εργατικού δυναμικού (κάποιες εκτιμήσεις αναφέρουν ότι σε αυτά δουλεύουν 12.000 εργάτες σε σύνολο 13.7 εκατομμυρίων του οικονομικά ενεργού πληθυσμού το 2004)[11]. Οι εργάτες αυτοί ανεξάρτητα από το τι πιστεύουν ή τι προσμένουν, έχουν να αντιμετωπίσουν τους ανελέητους οικονομικούς νόμους της καπιταλιστικής αγοράς. Ας θυμηθούμε τον «γερο-Ενγκελς»:
 

«Η υλιστική αντίληψη της ιστορίας ξεκινάει από τη θέση πως η παραγωγή, και κοντά σ’ αυτήν η ανταλλαγή των προϊόντων της, αποτελεί τη βάση για κάθε κοινωνικό καθεστώς, ότι σε κάθε κοινωνία, που εμφανίζεται στην ιστορία, η κατανομή των προϊόντων και μαζί μ’ αυτήν η διαίρεση της κοινωνίας σε τάξεις ή κοινωνικές κάστες, ρυθμίζεται από το τι και πώς παράγεται και από το πώς ανταλλάσσονται τα προϊόντα. Κατά συνέπεια τα τελικά αίτια όλων των κοινωνικών αλλαγών και πολιτικών ανατροπών πρέπει να τα αναζητούμε όχι στα κεφάλια των ανθρώπων, ούτε στις ολοένα αυξανόμενες γνώσεις τους για την αλήθεια και την αιώνια δικαιοσύνη, αλλά στις αλλαγές του τρόπου παραγωγής και ανταλλαγής, πρέπει να τα αναζητούμε όχι στη φ ι λ ο σ ο φ ί α, αλλά στην ο ι κ ο ν ο μ ί α της συγκεκριμένης εποχής»[12].
 

Η οικονομία της συγκεκριμένης εποχής, όχι μόνο στην Αργεντινή αλλά παγκόσμια, είναι καπιταλιστική. Και κάθε «αυτοδιαχειριζόμενο» εργοστάσιο οφείλει να λειτουργήσει μέσα σ’ αυτή την αγορά και όχι σε κάποια άλλη «ιδεατή». Αυτή είναι μια πραγματικότητα που δεν αλλάζει όσα «αυτοδιαχειριζόμενα εργοστάσια» κι αν φτιάξει η εργατική τάξη. Αν οι καπιταλιστές φοβούνταν ότι απειλούνταν απ’ αυτά τα εργοστάσια, θα τα είχαν αφανίσει πολύ εύκολα, εφαρμόζοντας ποικιλία μεθόδων που διαθέτει ο καπιταλισμός, από τον «αθέμιτο ανταγωνισμό» (π.χ. ντάμπινγκ τιμών, πώληση δηλαδή σε τιμές κάτω του κόστους μέχρι να τα γονατίσουν) μέχρι την πιο άγρια καταστολή. Το ερώτημα που προκύπτει επομένως δεν είναι άλλο παρά αυτό: Αντί για «αυτοδιαχειριζόμενα εργοστάσια» και διαχείριση της μιζέριας, δεν είναι καιρός να μιλήσουμε για την κατάργηση του συστήματος της μισθωτής σκλαβιάς; Για να περάσουμε επιτέλους σε ένα σύστημα που δεν θα στηρίζεται στην αρχή της ιερότητας του κέρδους των καπιταλιστών, αλλά θα βάζει στις σημαίες του το σύνθημα: «ο καθένας ανάλογα με τις ικανότητές του, στον καθένα ανάλογα με την εργασία του», με τελικό σκοπό «στον καθένα ανάλογα με τις ανάγκες του». Σε ένα σύστημα που το κράτος θα υφίσταται όχι για να διασφαλίζει την ταξική δικτατορία των καπιταλιστών, αλλά τη δικτατορία των εργατών πάνω σ’ αυτούς που θα θελήσουν την παλινόρθωση του καπιταλισμού και ταυτόχρονα την πιο πλατιά δημοκρατία για τους παραγωγούς του κοινωνικού πλούτου. Σε ένα κράτος που θα αρχίζει να απονεκρώνεται όσο ξεπερνιούνται οι αντιθέσεις και τα υπολείμματα της παλιάς κοινωνίας και όσο η διοίκηση του κράτους, ο σχεδιασμός και ο έλεγχος της παραγωγής δεν είναι έργο της πρωτοπορίας αλλά ολοένα και μεγαλύτερου μέρους της εργαζόμενης κοινωνίας.
 

Kώστας Βάρλας
 

1. «Κατάληψη Ζανόν – Συνέντευξη με τους εργάτες». Δημοσιεύτηκε στα ισπανικά το Δεκέμβρη του 2003 στο γερμανικό περιοδικό Wildcat και μεταφράστηκε στα Αγγλικά τον Ιούλη του 2006. Αναδημοσιεύεται στο διαδικτυακό τόπο Libcom, https://libcom.org/library/zanon-factory-occupation-interview-with-workers. Το κείμενο της συνέντευξης περιλαμβάνεται σε μπροσούρα του Wildcat με τίτλο: «Ζανόν – Ενα εργοστάσιο στα χέρια των εργατών, Αργεντινή» (βλ. www.wildcat-www.de/wildcat/68/zanon-english.pdf).
 

2. Η συνέντευξη του Χόρχε Λουΐς Βερμούδες, εργάτη της Fasinpat που επισκέφτηκε τη χώρα μας προσκεκλημένος του 15ου Αντιρατσιστικού Φεστιβάλ, τον περασμένο Ιούλη, δημοσιεύεται στο Δελτίο Θυέλλης Νο 27, διμηνιαία έκδοση του Δικτύου για τα Πολιτικά και Κοινωνικά Δικαιώματα.
 

3. «FASINPAT: Ενα εργοστάσιο που ανήκει στο λαό». Αρθρο της Marie Trigona στο https://www.zcommunications.org/fasinpat-a-factory-that-belongs-to-the-people-by-marie-trigona, 4/9/2009.
 

4. «Αργεντίνικο εργοστάσιο στα χέρια των εργατών: Fasinpat πιο κοντά στον μόνιμο εργατικό έλεγχο». Αρθρο της Marie Trigona, στο Upsidedownworld (site που ενημερώνει γύρω από τα κινήματα στην Λατινική Αμερική), 26/5/2009 (https://upsidedownworld.org/main/content/view/1875/32/).
 

5. «Μισθολογικές αυξήσεις 43%, ενώ οι εργάτες της Αργεντινής λένε ότι ο πληθωρισμός είναι τριπλάσιος από το κυβερνητικό ποσοστό». Bloomberg, 16/6/2010.
 

6. «Αργεντίνικο εργοστάσιο κερδίζει νομική μάχη: Η Fasinpat-Zanon ανήκει στο λαό». Αρθρο της Marie Trigona στο https://upsidedownworld.org/main/content/vew/2052/32/, 13/8/2009. Σύμφωνα με το άρθρο το «Λαϊκό κίνημα του Νεουκέν» (Movimiento Popular Neuquino – MPN), που ελέγχει το κοινοβούλιο, είναι δεξιό και για χρόνια αντίθετο με την κολεκτίβα.
 

7. «Αργεντινή: Εγραψαν ιστορία – Οι εργάτες θα είναι ιδιοκτήτες της κεραμοποιίας Ζανόν». Αρθρο στο https://www.marxist.com/argentina-workers-owners-ceramica-zanon.htm, 21/8/2009.
 

8. Ολόκληρος ο νόμος για την απαλλοτρίωση της Ζανόν βρίσκεται στο διαδίκτυο (στα ισπανικά) στη διεύθυνση: https://www.legislaturaneuquen.gov.ar/hln/documentos/leyesPDF/L002656_09.pdf.
 

9. Σφοδρή κριτική στο νόμο της «απαλλοτρίωσης» άσκησαν ακόμα και τροτσκιστικές ομάδες, όπως η εφημερίδα Democracia Obrera, σε άρθρο με τίτλο: «Αργεντινή: Η κατάληψη της Ζανόν πουλήθηκε από τους ρεφορμιστές», 15/9/2010 (αναδημοσίευση στο https://redrave.blogspot.com/2009/09/argentina-zanon-occupation-sold-out-by.html). Η εφημερίδα επικαλείται άρθρο του δικηγόρου της Fasinpat, Πεδράνο, σε άρθρο που είχε γράψει στις 20 Αυγούστου του 2009 με τίτλο: «Η Ζανόν απαλλοτριώθηκε από τους καπιταλιστές».
 

10. «Η Διεθνής των Κόκκινων Συνδικάτων», 1ο συνέδριο, 3-19   Ιούλη 1921.

11. «Καταλαμβάνοντας, αντιστεκόμενοι, παράγοντας» – Οι Αργεντίνοι εργάτες καταλαμβάνουν εγκαταλελειμμένα εργοστάσια. Αρθρο του Andres Gaudin, στο περιοδικό “Dolars and Sense magazine”, Μάρτης/Απρίλης 2004, https://www.thirdworldtraveler.com/South_America/Occupy_Resist_Argentina.html.
 

12. Φρίντριχ Ενγκελς, Αντι-Ντύριγκ, σελ. 394.