Σαν σήμερα, πριν από 82 χρόνια, σ’ ένα σπιτάκι στη Νεάπολη Εξαρχείων, κοντά στο τέρμα της Ιπποκράτους, ιδρύθηκε το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο, το ΕΑΜ, που σφράγισε με τη δράση του τη νεοελληνική Ιστορία, καθώς κατάφερε να συσπειρώσει τη συντριπτική πλειοψηφία του ελληνικού λαού στον αγώνα ενάντια στη ναζιφασιστική κατοχή, έπαθλο της οποίας θα ήταν μια καινούργια Ελλάδα, όπως την είχε περιγράψει στο ιστορικό του γράμμα στις 31 Οκτώβρη του 1940 ο Νίκος Ζαχαριάδης: «Μια καινούργια Ελλάδα της δουλειάς, της λευτεριάς, λυτρωμένη από κάθε ξενική ιμπεριαλιστική εξάρτηση, μ’ έναν πραγματικά παλλαϊκό πολιτισμό».
Η ίδρυση του ΕΑΜ ήταν αποτέλεσμα της εργώδους προσπάθειας του ΚΚΕ. Τη συνυπέγραψαν το ΚΚΕ (με τον Λευτέρη Αποστόλου), το Σοσιαλιστικό Κόμμα Ελλάδας (Χρήστος Χωμενίδης), η Ενωση Λαϊκής Δημοκρατίας (Ηλίας Τσιριμώκος) και το Αγροτικό Κόμμα Ελλάδας (Απόστολος Βογιατζής).
Τα αστικά κόμματα που κυριαρχούσαν τις προηγούμενες δεκαετίες στην πολιτική ζωή της χώρας έλαμψαν διά της απουσίας τους. Μολονότι προσεγγίστηκαν από το ΚΚΕ, οι Θεμιστοκλής Σοφούλης, Γεώργιος Καφαντάρης, Γεώργιος Παπανδρέου, Παναγιώτης Κανελλόπουλος, Στυλιανός Γονατάς, αρνήθηκαν να πάρουν μέρος στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα. Μάλιστα, συμβούλευαν τους εκπροσώπους του ΚΚΕ να μην αναλάβουν ένοπλη δράση κατά των κατακτητών. Χαρακτηριστική είναι η στάση του Γονατά που αρχικά προσποιήθηκε ότι συμφωνεί, όταν όμως συναντήθηκε με εκπροσώπους του ΚΚΕ (Θανάση Χατζή και Κώστα Βιδάλη), προανήγγειλε τη δημιουργία… των Ταγμάτων Ασφαλείας:
«Χωρίς περιστροφές ο Γονατάς μάς δήλωσε ότι η ίδρυση εθνικοαπελευθερωτικής οργάνωσης με κατεύθυνση την ένοπλη πάλη κατά των Γερμανοϊταλών είναι “καθαρή τρέλα” και ότι θα καλέσει τους “πατριώτες” αξιωματικούς να οργανώσουν στρατιωτικά τμήματα, έστω και κάτω από τον Τσολάκογλου, για να συντρίψουν την ανταρσία στη γέννησή της. Οι παρευρισκόμενοι δύο συνταγματάρχες, Παπαθανασόπουλος και Παπαγεωργίου (…) επιβεβαίωσαν πως “αυτά που είπε ο Γονατάς είναι αποφασισμένοι οι πλαστηρικοί αξιωματικοί και οι ίδιοι προσωπικά να το κάνουν πράξη, έστω κι αν πρόκειται να χυθεί αδελφικό αίμα”»!
Η ιδρυτική διακήρυξη του ΕΑΜ, όμως, ήταν σαφέστατη ως προς τον προσανατολισμό του Μετώπου. Ως σκοποί του ΕΑΜ ορίστηκαν:
«α. Η απελευθέρωσις του έθνους μας από τον σημερινόν ξένον ζυγόν και η απόκτησις της πλήρους ανεξαρτησίας της χώρας μας.
β. Ο σχηματισμός προσωρινής κυβερνήσεως του ΕΑΜ αμέσως μετά την εκδίωξιν των ξένων κατακτητών, μοναδικός σκοπός της οποίας θα είναι η προκήρυξις εκλογών διά συντακτικήν εθνοσυνέλευσιν, με βάσιν την αναλογικήν (…)
γ. Η κατοχύρωσις του κυριαρχικού τούτου δικαιώματος του Ελληνικού Λαού, όπως αποφανθή περί του τρόπου της διακυβερνήσεώς του, από πάσαν αντιδραστικήν απόπειραν, ήτις θα τείνη να επιβάλη εις τον λαόν λύσεις αντιθέτους προς τας επιθυμίας του και η εκμηδένισις δι’ όλων των μέσων του ΕΑΜ και των οργάνων που το αποτελούν, πάσης τοιαύτης αποπείρας».
Τιτάνιος αγώνας των κομμουνιστών
Η ίδρυση του ΕΑΜ ήταν αποτέλεσμα του τιτάνιου αγώνα που έδωσαν οι κομμουνιστές, γύρω στα δύο χιλιάδες στελέχη και μέλη που δεν είχαν συλληφθεί από τη μεταξική δικτατορία ή είχαν καταφέρει να αποδράσουν, για να ανασυγκροτήσουν το κόμμα τους και να οργανώσουν στη συνέχεια τον αντικατοχικό-λαοκρατικό αγώνα. Πολιτικοϊδεολογικός εξοπλισμός τους ήταν οι αποφάσεις του 6ου συνέδριου του ΚΚΕ και του 7ου συνέδριου της Κομμουνιστικής Διεθνούς, που όριζαν τα καθήκοντα του αντιφασιστικού αγώνα.
Το μανιφέστο του 6ου συνέδριου (Δεκέμβρη; 1935) δημοσιεύτηκε στον «Ριζοσπάστη» την Πρωτοχρονιά του 1936, υπό τον τίτλο: «ΚΑΛΟΥΜΕ ΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΛΑΟ Ν’ ΑΓΩΝΙΣΤΕΙ ΓΙΑ ΜΙΑ ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΖΩΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΝΤΡΙΒΗ ΚΑΘΕ ΦΑΣΙΣΤΙΚΗΣ ΑΠΕΙΛΗΣ, ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΠΟΛΕΜΙΚΩΝ ΑΠΕΙΛΩΝ ΚΑΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΣΠΙΣΗ ΤΗΣ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑΣ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ». Το όργανο του κόμματος ενημέρωνε για τα εξής (η έμφαση δική μας):
«Τα θέματα που απασχόλησαν το Συνέδριο ήταν τα παρακάτω: 1ο Εκθεση δράσης της Κεντρικής Επιτροπής. Με εισηγητή το σ. Ν. Ζαχαριάδη – Εκθεση της αντιπροσωπείας του ΚΚΕ στο 7ο Συνέδριο της Κομμουνιστικής Διεθνούς. Με εισηγητή το σ. Πεταλίδη. 2ο Η κατάχρηση των συμμάχων. Με εισηγητή το σ. Γ. Αντωνίου. 3ο Τα καθήκοντα των κομμουνιστών στην πάλη κατά του πολέμου. Με εισηγητή το σ. Γ. Αντωνίου. 4ο Καταστατικό του ΚΚΕ. 5ο Εκλογές Κεντρικής Επιτροπής. Το 6ο Συνέδριο του ΚΚΕ “ενέκρινε ομόφωνα την πολιτική γραμμή και πρακτική δουλιά της Κεντρικής Επιτροπής” από το 5ο Συνέδριο μέχρι το 6ο και ψήφισε παμψηφεί την πολιτική απόφαση πάνω στο 1ο θέμα που δημοσιεύεται παρακάτω. Επίσης το Συνέδριο χαιρέτισε και αποδέχτηκε με ενθουσιασμό τις αποφάσεις του 7ου Συνεδρίου της ΚΔ.
Πάνω στο 2ο θέμα το Συνέδριο αποδέχτηκε ομόφωνα το σχέδιο θέσεων, έγκρινε βασικά την εισήγηση πάνω στο 3ο θέμα και ανέθεσε στην ΚΕ τη δημοσίευση των σχετικών θέσεων πάνω στο 2ο και στο 3ο θέματα. Το συνέδριο έγκρινε σαν οριστικό το καταστατικό του ΚΚΕ που ‘χε δημοσιεύσει σαν προσωρινό η ΚΕ.
Το Συνέδριο ψήφισε μανιφέστο προς την εργατική τάξη και τον ελληνικό λαό και έστειλε χαιρετιστήρια στο αρχηγό της εργαζόμενης ανθρωπότητας σ. Στάλιν, στον σ. Δημητρώφ τιμονιέρη της ΚΔ, στον αρχηγό του γερμανικού προλεταριάτου σ. Τέλμαν και στους ηρωικούς απεργούς πείνας, φυλακισμένους και εξόριστους αγωνιστές του ελληνικού λαού. Το συνέδριο ανέθεσε στην ΚΕ τη δημοσίευση των εισηγήσεων και των λόγων των αντιπροσώπων. Το συνέδριο εξέλεξε καινούρια ΚΕ.
Στο Συνέδριο, που η προπαρασκευή του γένηκε ανοιχτά σ’ όλο το κόμμα, αντιπροσωπεύτηκαν όλες οι κομματικές οργανώσεις με αντιπροσωπείες εκλεγμένες από τις προσυνεδριακές τοπικές συνδιασκέψεις. Απ’ το Συνέδριο απουσίασε για τεχνικούς λόγους μόνο η αντιπροσωπεία που εκλέχτηκε απ’ τη Συνδιάσκεψη της περιφερειακής οργάνωσης Κρήτης. Επίσης στο Συνέδριο παρακάθισε και αντιπροσωπεία της ΟΚΝΕ».
Τι είχε προηγηθεί; Οι αποφάσεις της 6ης Ολομέλειας της ΚΕ και του 5ου συνέδριου του ΚΚΕ το 1934 και οι πρωτοβουλίες ενάντια στο φασισμό και τον επερχόμενο πόλεμο, σύμφωνα με τις κατευθύνσεις της Κομμουνιστικής Διεθνούς, παράλληλα με την ανάπτυξη των ταξικών αγώνων της εργατικής τάξης και της φτωχής αγροτιάς. Το 1934 οργανώθηκε το Πανελλαδικό Αντιφασιστικό Συνέδριο, τη σύγκληση του οποίου είχαν προαναγγείλει τον Απρίλη της ίδιας χρονιάς αντιφασίστες διανοούμενοι (Ν. Καρβούνης, Μ. Τατασόπουλος, Τ. Καλλαντζόπουλος, Γ. Σιάντος, Αύρα Θεοδωροπούλου, Π. Δαμασκόπουλος, Β. Γεωργίου, Ι. Αντωνόπουλος, Αιμ. Βεάκης, Μ. Μαρκόπουλος, Γαλάτεια Καζαντζάκη, Ν. Τσιλογιάννης, Αρ. Γεωργίου, Δημ. Γληνός, Ι. Αντωνιάδης, Γ. Κούμουλος, Κ. Βάρναλης), με διακήρυξή τους που δημοσιεύτηκε στο «Ριζοσπάστη». «Το Πανελλαδικό αυτό Αντιφασιστικό Συνέδριο πρέπει να συνενώσει, έξω από κάθε ιδεολογική και πολιτική διαφορά, όλα τα τίμια αντιφασιστικά στοιχεία», τονιζόταν στη διακήρυξη.
Υπήρξαν πολλές ακόμα πλευρές της αντιφασιστικής δράσης του ΚΚΕ αυτή την περίοδο, που δεν είναι δυνατόν να καταγραφούν στο πλαίσιο ενός επετειακού αφιερώματος. Εκείνο που πρέπει να σημειωθεί είναι πως οι μεγάλες παρατάξεις του ψωραλέου ελληνικού αστικού κοινοβουλευτισμού συναγωνίζονταν ποια θα προλάβει να κάνει στρατιωτικοφασιστικό πραξικόπημα. Μέχρι που προσκύνησαν τον φασίστα δικτάτορα Μεταξά, που ανέλαβε να τσακίσει με τα βασανιστήρια, τις φυλακές και τις εξορίες το ΚΚΕ. Κορυφαία αντικομμουνιστική πράξη του μεταξικού αστικού καθεστώτος ήταν η άρνησή του να αποφυλακίσει τους κομμουνιστές της Ακροναυπλίας, που ζήτησαν να πολεμήσουν ενάντια στην επίθεση της φασιστικής Ιταλίας. Παρέδωσαν όλους τους φυλακισμένους κομμουνιστές στους ναζιφασίστες κατακτητές (για να ‘χουν να εκτελούν σε αντίποινα). Παρέδωσαν ακόμα και τον Νίκο Ζαχαριάδη στη Γκεστάπο.
Ωριμο τέκνο των καιρών
Η ίδρυση του ΕΑΜ, λοιπόν, δεν ήταν κεραυνός εν αιθρία. Ηταν αποτέλεσμα της αντιφασιστικής συνέπειας των κομμουνιστών και της στοχοπροσήλωσής τους στις αποφάσεις του 6ου συνέδριου του ΚΚΕ και του 7ου συνέδριου της Κομμουνιστικής Διεθνούς. Η «γραμμή» υπήρχε, ο Νίκος Ζαχαριάδης είχε κάνει την πρώτη πρακτική εφαρμογή της με τα γράμματά του το 1940 και τα στελέχη του κόμματος είχαν συνηθίσει να μη λογαριάζουν ούτε την ίδια τους τη ζωή προκειμένου να κάνουν πράξη τις αποφάσεις του.
Στις αρχές Μάη του 1941 ιδρύθηκε στην Αθήνα η ομάδα «Δημοκράτης». Στις 15 Μάη κυκλοφόρησε την πρώτη έντυπη προκήρυξή της και λίγο αργότερα άρχισε να εκδίδει έντυπο όργανο με τίτλο «Δημοκράτης».
Στις 15 Μάη του 1941, με πρωτοβουλία του Μακεδονικού Γραφείου του ΚΚΕ, δημιουργήθηκε στη Θεσσαλονίκη η μετωπική οργάνωση «Ελευθερία». Το ιδρυτικό της υπέγραψαν ο Απόστολος Τζανής εκ μέρους του ΚΚΕ, ο Γιάννης Πασαλίδης, μέλος του Σοσιαλιστικού Κόμματος (αργότερα πρόεδρος ης ΕΔΑ), ο Σίμος Κερασίδης, γραμματέας της Ομοσπονδίας Κομμουνιστικών Νεολαιών Μακεδονίας, ο Θανάσης Φείδας εκ μέρους του Αγροτικού Κόμματος,ο Γιάννης Ευθυμιάδης εκ μέρους της Δημοκρατικής Ενωσης και ο Δημήτρης Ψαρρός.
Στις 21 Μάη συγκροτήθηκε η Εθνική Αλληλεγγύη, από δραπέτες κομμουνιστές.
Στα τέλη Μάη με αρχές Ιούνη του 1941 ιδρύθηκαν οι ένοπλες οργανώσεις Ιερός Λόχος στη Δυτική Θράκη και Ομάδες Εφόδου στη Δυτική Θεσσαλία. Στις 2 Ιούνη του 1941 ιδρύθηκε στα Γιάννενα το Πατριωτικό Μέτωπο και στις 15 του ίδιου μήνα στην Καλαμάτα η οργάνωση Νέα Φιλική Εταιρεία, που απλώθηκε σε Μεσσηνία και Αρκαδία. Την ίδια περίοδο ιδρύθηκε στην Κρήτη η οργάνωση Παγκρήτιο Αντιστασιακό Μέτωπο (ΠΑΜ), που αργότερα προσχώρησε στο ΕΑΜ.
Στις 1-3 Ιούλη του 1941 συνήλθε η 6η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ, που όρισε τα βασικά καθήκοντα της πάλης ενάντια στον κύριο εχθρό, το φασισμό, και κάλεσε κάθε κόμμα και κάθε οργάνωση σε ένα εθνικό μέτωπο απελευθέρωσης.
Στις 16 Ιούλη του 1941 ιδρύθηκε το Εργατικό Εθνικοαπελευθερωτικό Μέτωπο (ΕΕΑΜ), από την Ενωτική ΓΣΕΕ και τη ΓΣΕΕ (στη συνέχεια προσχώρησαν και τα Ανεξάρτητα Συνδικάτα).
Στις αρχές Σεπτέμβρη του 1941 συνήλθε στην Αθήνα η 7η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ, που εκτίμησε σωστά ότι στη χώρα επικρατεί αντικατοχικός-αντιφασιστικός αναβρασμός, εντοπίζοντας ταυτόχρονα μεγάλη πολιτική και οργανωτική υστέρηση, που εμποδίζει αυτόν τον αναβρασμό να πάρει σάρκα και οστά με απεργίες, διαδηλώσεις, σαμποτάζ και άλλες μαχητικές ενέργειες. Και στην Ελλάδα, «όπως και σε όλο τον κόσμο, ωριμάζει η επαναστατική κρίση», εκτίμησε η Ολομέλεια και όπως αποδείχτηκε δεν έκανε λάθος.
Ολα αυτά γίνονταν σε συνθήκες βαθιάς παρανομίας και συνεχούς κυνηγητού από την Ασφάλεια, που στο όνομα του «αντικομμουνιστικού αγώνος» υπηρετούσε με φανατισμό τους ναζιφασίστες κατακτητές. Εγραφε χαρακτηριστικά ο Πέτρος Ρούσος: «Για να τα βγάλουν πέρα τα καθοδηγητικά όργανα του Κόμματος, κάθε κομμάτι της καθοδήγησης ή κάθε υπεύθυνος σύντροφος διέθετε ένα ολάκερο σύστημα από σπίτια, γιάφκες ή στέκια (…) και τους ανθρώπους τους. Ολοι λοιπόν οι σύντροφοι με τη βοήθεια των συνεργατών τους είχαν ολάκερη αλυσίδα από τέτοια στέκια. Σωστή σιδερένια αλυσίδα της παρανομίας. Η δική μας, λ.χ., άρχιζε από την Κοκκινιά του Πειραιά, κατέβαινε στην Καστέλα – Φάληρο, προχωρούσε προς Μοσχάτο, Βουρλοπόταμο, ανέβαινε έπειτα προς Καλλιθέα, Νέα Σμύρνη, τραβούσε προς Νέο Κόσμο, Υμηττό (συνοικισμό), Γούβα, Βύρωνα, Παγκράτι και έζωνε με ολάκερο δακτύλιο την ανατολικοβόρεια περιοχή της τότε Αθήνας, για να προχωρήσει μέσω συνοικισμού Κυπριάδου προς Καλογρέζα, Ποδαράδες και να καταλήξει στο Ηράκλειο Αττικής. Σε κάθε μία από τις πάνω συνοικίες ή συνοικισμούς και από ένα δύο και τρία σπίτια – γιατάκια. Πρόκειται για δρομολόγιο όχι λιγότερο από 25 χιλιόμετρα, που γινόταν κάθε τόσο τμηματικά ή συνολικά με πεζοπορία. Είχε απαγορευτεί σε οποιοδήποτε στέλεχος του Κόμματος να χρησιμοποιεί τροχοφόρα, που ήταν κίνδυνος θάνατος».
Αντιστασιακή κοσμογονία
Ακολούθησε οργανωτικός οργασμός και αντιστασιακή κοσμογονία, που χρειάζονται τόμοι για να καταγραφούν.
Το ΕΑΜ συσπείρωσε την πλειοψηφία της εργατικής τάξης και της φτωχής αγροτιάς, ακόμα και εύπορα στρώματα της υπαίθρου, τους εργαζόμενους επαγγελματοβιοτέχνες της πόλης, σημαντικό αριθμό στρατιωτικών, ακόμα και χωροφυλάκων, τον κατώτερο κλήρο, όλη την προοδευτική διανόηση, τους καλλιτέχνες, τη νεολαία, που μέσα από τις γραμμές της ΕΠΟΝ, του ΕΛΑΣ και του εφεδρικού ΕΛΑΣ έγραψε αναρίθμητες σελίδες εποποιίας.
Το ΕΑΜ, ο ΕΛΑΣ, η ΕΠΟΝ και το υπόλοιπο δίκτυο των οργανώσεών του, από την Επιμελητεία Του Αντάρτη (ΕΤΑ) μέχρι την Ομάδα Περιφρούρησης Λαϊκών Αγωνιστών (ΟΠΛΑ) έφτασαν να αριθμούν 1.500.000 μέλη και κατάφεραν:
- Να σώσουν την εργατική τάξη και τα φτωχά λαϊκά στρώματα από την πείνα.
- Να μη σταλεί ούτε ένας εργάτης να δουλέψει στα γερμανικά εργοστάσια (εκτός από τους ομήρους που στάλθηκαν στα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης).
- Να μην σταλεί κανένας Ελληνας να πολεμήσει ενάντια στη Σοβιετική Ενωση. Ταυτόχρονα, τουλάχιστον 12 ναζιστικές μεραρχίες ήταν απασχολημένες με το αντάρτικο στην Ελλάδα, γεγονός που αποτελούσε συμβολή στον αγώνα του Κόκκινου Στρατού και το εξήρε ο ίδιος ο Στάλιν.
- Να απελευθερώσουν σημαντικό εδαφικό τμήμα της χώρας, όπου άρχισαν να αναπτύσσονται λαϊκοδημοκρατικοί θεσμοί τοπικής αυτοδιοίκησης, απονομής δικαίου, εκπαίδευσης.
Εντρομοι οι άγγλοι ιμπεριαλιστές, που έβλεπαν ότι θα χάσουν τη μπανανία τους στη Μεσόγειο, έφτασαν στο σημείο να ενθαρρύνουν τους κάθε είδους δωσίολογους να αναπτύξουν αντιεαμική-αντικομμουνιστική δράση στο πλευρό των ναζί κατακτητών. Η κυβέρνηση Ράλλη δημιούργησε τα Τάγματα Ασφαλείας, με τη σύμφωνη γνώμη σύμπαντος του αγγλόδουλου αστικού πολιτικού κόσμου, δηλαδή με την ενθάρρυνση των Αγγλων. Οι τελευταίοι έδωσαν εντολή στον ΕΔΕΣ του Ζέρβα και την ΕΚΚΑ του Ψαρρού να σταματήσουν να χτυπούν τους κατακτητές και να χτυπούν κυρίως τον ΕΛΑΣ. Η αγγλόδουλη κυβέρνηση του Καΐρου πήρε εντολή από τους πάτρωνές της να κλείσει «στα σύρματα» τους στρατιώτες και αξιωματικούς της Αντιφασιστικής Στρατιωτικής Οργάνωσης, που ήταν φιλο-ΕΑΜική.
Οι Αγγλοι, παράλληλα, με τη βοήθεια των παλαιών αστών πολιτικών, προσπαθούσαν να ενσωματώσουν το ΚΚΕ και το ΕΑΜ στη δική τους στρατηγική. Και έγιναν τραγικά λάθη, που τα χρεώνεται η τότε ηγεσία του ΚΚΕ, που την έσερνε από τη μύτη ο αγγλόδουλος Σιάντος. Αναφερόμαστε στις συμφωνίες της Καζέρτας και του Λιβάνου, που έφεραν τους Αγγλους και τον Σκόμπι ως νέους κατακτητές στην απελευθερωμένη Ελλάδα.
Λάθη ανάπτυξης
Οι κομμουνιστές πιστώνονται την καθοδήγηση της αντικατοχικής αντίστασης. Οι κομμουνιστές χρεώνονται και τα λάθη που έγιναν πριν από τον Δεκέμβρη του 1944 και δεν επέτρεψαν στις δυνάμεις του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ να μετατρέψουν σε στρατιωτική νίκη την πολιτική ηγεμονία που είχαν στον ελληνικό λαό. Είναι γνωστά τα σημαντικότερα απ’ αυτά τα λάθη, που επέτρεψαν στους Αγγλους και την ελληνική αστική κλίκα να βάλουν πόδι στην απελευθερωμένη από το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ Ελλάδα, χωρίς να υπάρχει στρατιωτικός λόγος (οι Γερμανοί είχαν ήδη αποχωρήσει).
Μια οπορτουνιστική αντίληψη του συμμαχικού αγώνα οδήγησε στη συμφωνία της Καζέρτα, με την οποία ο στρατηγός Σκόμπι οριζόταν διοικητής όλων των στρατιωτικών δυνάμεων στην Ελλάδα (και του ΕΛΑΣ), και στη συμφωνία του Λιβάνου, με την οποία αναγνωρίστηκε η κυβέρνηση Παπανδρέου. Η ηγεσία του ΚΚΕ δε στάθηκε στο ύψος των περιστάσεων. Δεν μπόρεσε να αντιληφθεί το βρόμικο παιχνίδι που έπαιζε στο κόμμα ο στρατολογημένος από τους Αγγλους Γ. Σιάντος. Δεν είχε τα εφόδια να εφαρμόσει το πρόγραμμα του κόμματος στις συνθήκες της Κατοχής, όταν είχε κατακτήσει την πολιτική ηγεμονία και οι αστικές πολιτικές δυνάμεις είτε είχαν εγκαταλείψει τη χώρα παρασιτώντας δίπλα στους άγγλους πάτρονές τους στο Κάιρο, είτε είχαν μετατραπεί σε Κουΐσλινγκ.
Αντίθετα από το απροετοίμαστο για την «τελική έφοδο» ΚΚΕ, οι αστικές δυνάμεις και ιδιαίτερα οι Αγγλοι επέδειξαν διορατικότητα και συνέπεια. Μετά τη μάχη του Στάλινγκραντ, που γύρισε τη ροή του πολέμου υπέρ των Σοβιετικών, ο Τσόρτσιλ αντιλήφθηκε πως δεν πρέπει με τίποτα να χάσει την Ελλάδα με την εξαιρετικά στρατηγική για τα αγγλικά συμφέροντα θέση στη Μεσόγειο. Και εφάρμοσε αδίστακτα το σχέδιό του, ματοκυλώντας τον ελληνικό λαό. Να φερθείτε σα να βρίσκεστε σε χώρα υπό κατοχή ήταν η εντολή στα στρατεύματα που μετέφερε από την Ιταλία, χωρίς να υπάρχει κανένας στρατιωτικός λόγος. Η πρώτη κίνηση του Σκόμπι ήταν να διατάξει τον αφοπλισμό του ΕΛΑΣ, και του Παπανδρέου να διατάξει τον αφοπλισμό της Εθνικής Πολιτοφυλακής. Κι όταν το ΚΚΕ και το ΕΑΜ αντέδρασαν, εξαγγέλλοντας γενική απεργία και πραγματοποιώντας το άοπλο συλλαλητήριο της 3ης Δεκέμβρη, στο οποίο πήρε μέρος πάνω από μισό εκατομμύριο λαού, η εντολή των Σκόμπι-Παπανδρέου, την οποία υλοποίησε ο αρχιμπάτσος Εβερτ, ήταν ν’ ανοίξουν πυρ στο ψαχνό.
Εδώ και πολλά χρόνια κυριαρχούν δυο προσεγγίσεις. Από μια η αφήγηση των αστικών δυνάμεων, που μιλά για «κομμουνιστική ανταρσία», και από την άλλη η λαθολογία και η αριστερίστικη-βολονταριστική προσέγγιση, που γίνεται με πλήρη απόσπαση από το ιστορικό πλαίσιο της εποχής, αλλά και από το στάδιο ανάπτυξης που περνούσε το ΚΚΕ, ένα νεαρό επαναστατικό κόμμα που ξαφνικά «βρέθηκε» να έχει την εμπιστοσύνη της μεγάλης πλειοψηφίας του ελληνικού λαού.
Για μας τα λάθη του ΚΚΕ, ακόμη και τα πιο σοβαρά, ήταν λάθη ανάπτυξης ενός επαναστατικού κόμματος. Ο Νίκος Ζαχαριάδης, ένας κομμουνιστής ηγέτης διεθνούς βεληνεκούς, επιστρέφοντας από το Νταχάου εντόπισε αυτά τα λάθη και μέσα σ’ ένα χρόνο κατάφερε να ανασυγκροτήσει το χτυπημένο από την ήττα κόμμα, να κρατήσει την εμπιστοσύνη του ελληνικού λαού και να προχωρήσει με κοινωνική και πολιτική νομιμοποίηση στο δεύτερο ένοπλο αγώνα. Αυτό αποτελεί τη μεγαλύτερη απόδειξη για το ότι το ΚΚΕ δεν είχε χάσει τον επαναστατικό του χαρακτήρα. Αυτόν τον έχασε μετά το αναθεωρητικό πραξικόπημα του ‘56. Οσο για τους κάπηλους του Περισσού, αυτοί προσπαθούν να μακιγιάρουν την αστική πολιτική τους πίσω από μια τροτσκιστική πολεμική στην τακτική του ΚΚΕ (αλλά και του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος) για όλη την ιστορική περίοδο των δεκαετιών του ’30 και του ’40! Οι δεξιοί παριστάνουν τους αριστερούς!
Ιδού μικρο δείγμα από την ανελέητη κριτική που ήξερε να κάνει στα λάθη του το επαναστατικό ΚΚΕ:
«Δε χρειάζεται να σταθούμε εδώ πολύ στη λαθεμένη γραμμή στην πρώτη κατοχή. Βασική διαπίστωση είναι τούτη: Είχαμε στην περίοδο εκείνη πλήρη ολοκληρωτική υποταγή στους άγγλους ιμπεριαλιστές. Την υποταγή αυτή την εφάρμοζε συνειδητά ο Σιάντος. Εχουμε τώρα αρκετά στοιχεία, ώστε να μπορούμε να το πούμε στη Συνδιάσκεψη. Και την υποταγή αυτή την αποδέχτηκε όλη η καθοδήγηση του ΚΚΕ. Το αποτέλεσμα είναι γνωστό. Παρά το γεγονός ότι μπορούσαμε να νικήσουμε, η λαθεμένη πολιτική μας μας έφερε στην ήττα, στη συνθηκολόγηση της Βάρκιζας, στη νίκη των Αγγλων. Αυτά σχετικά με την πρώτη κατοχή. […]
»Παρά την ηρωική πάλη του λαού στην Αθήνα και στον Πειραιά, όλος ο αγώνας ήταν μια πολιτικά απροετοίμαστη και στρατιωτικά πρόχειρη και σπασμωδική προσπάθεια, που έφερε στην ήττα. Γεγονός που πρέπει να μάθει σήμερα το κόμμα, είναι ότι το ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ δεν προείδε, δεν προετοίμασε, δεν οργάνωσε και δε διεύθυνε τη μάχη του Δεκέμβρη. Το ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ ανέχτηκε κατά τρόπο απαράδεχτο και ακατανόητο τη μονοπωλιακή διαχείριση του Δεκέμβρη από το Γ. Σιάντο. […] Αυτά όλα μόνο σαν προδοσία μπορούν να χαρακτηριστούν. Το ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ έμενε ξένο και αμέτοχο απ’ όλ’ αυτά, που ούτε και κατοπινά τα συζήτησε, ούτε τα καταδίκασε, όπως δε συζήτησε ούτε καταδίκασε την άλλη προδοσία, τη συμφωνία της Γκαζέρτας».
Νίκος Ζαχαριάδης, Εισήγηση στην 3η Συνδιάσκεψη του ΚΚΕ, 1950
Κανένα επαναστατικό κίνημα δεν μπορεί να ζήσει μόνο με την ιστορία του. Η ιστορία γίνεται προωθητική δύναμη όταν τροφοδοτεί με την εμπειρία της την κίνηση προς τα μπρος. Οταν οδηγεί σε θεωρητικές γενικεύσεις που τροφοδοτούν τη στρατηγική και την τακτική. Απ’ αυτή την άποψη, η ίδρυση του ΕΑΜ και η αντιστασιακή εποποιία που ακολούθησε, είναι ένα ορόσημο για τη σύγχρονη ελληνική Ιστορία, σίγουρα το πιο σημαντικό μετά την εθνικοαπελευθερωτική επανάσταση του 1821, που θα τροφοδοτεί πάντοτε την επαναστατική σκέψη. Μαζί φυσικά με τον Κόκκινο Δεκέμβρη του ’44 και την τιτάνια μάχη του ΔΣΕ το 1946-49.
