Ενα άρθρο του Παπαχελά στην «Καθημερινή» πυροδότησε τη συζήτηση στην καλοκαιρινή παρέα. Ο Alexis στηλίτευε τους Ελληνες, επειδή ρέπουν προς τις θεωρίες συνωμοσίας, επειδή αμφισβητούν συνεχώς ό,τι ανακοινώνεται επισήμως, σε αντίθεση με τους πολιτισμένους λαούς (όπως οι Αμερικανοί, ας πούμε) που δέχονται αυτά που τους λέει η υπεύθυνη πολιτική ηγεσία, χωρίς αμφισβητήσεις, χωρίς καν δεύτερες σκέψεις.
Η συζήτηση γέννησε ενδιαφέροντες προβληματισμούς. Συμφωνήσαμε, ότι η ροπή προς τα συνωμοσιολογικά σενάρια κρύβει και μια υγιή βάση. Την αμφισβήτηση της αυθεντίας της αστικής εξουσίας. Μια τάση ανυπακοής. Μια έλλειψη συμβιβασμού. Μια διαρκή αμφιβολία για όσα σερβίρουν οι από πάνω.
Τα όσα ακολούθησαν την έκρηξη των φονικών πυρκαγιών στην Πελοπόννησο και την Εύβοια οδηγούν ήδη σε δεύτερες σκέψεις ως προς αυτό το συμπέρασμα. Η κυβέρνηση ποντάρισε σ’ αυτή τη ροπή προς τις θεωρίες συνωμοσίας και σ’ ένα βαθμό πέτυχε (σε ποιο βαθμό θα το δούμε στις εκλογές). Πέταξε σαν σουπιά το μελάνι και έφυγε. Η δουλειά είχε γίνει. Μπορεί κανείς να μην είδε την Αλ-Κάιντα πίσω από τις φωτιές, αλλά πολλοί είδαν αυτούς που ήθελαν να δουν. Αλλοι είδαν αμερικανούς πράκτορες, άλλοι ισραηλινούς, άλλοι ρώσους, άλλοι μεγαλοξενοδόχους και μεγαλοεργολάβους, άλλοι το ΠΑΣΟΚ και τους αναρχικούς (δεξιοί και ακροδεξιοί οι τελευταίοι). Οσο μάλιστα τα κυβερνητικά στελέχη συντηρούσαν το μυστήριο με μισόλογα και «ήξεις αφίξεις» και όσο ο Περισσός έριχνε λάδι στη φωτιά καταγγέλλοντας αόριστα «οργανωμένο σχέδιο εμπρησμών», τόσο φούντωνε η συνωμοσιολογία και θόλωνε τη στοιχειώδη δυνατότητα κριτικής σκέψης.
Ποιο ήταν το όπλο στο οποίο ποντάρισε η κυβέρνηση; Το είπε ο Καραμανλής στο τεθλιμμένο διάγγελμά του και το επανέλαβαν δεκάδες φορές έκτοτε ο Ρουσόπουλος και άλλα κυβερνητικά στελέχη: η κοινή λογική. «Η κοινή λογική λέει ότι τόσες πυρκαγιές ταυτόχρονα δεν μπορεί να είναι σύμπτωση». Η επίκληση της κοινής λογικής οικοδομημένη σ’ ένα ψέμα. Γιατί οι πυρκαγιές ήταν μόλις τέσσερις κι αυτές προκάλεσαν όλες τις υπόλοιπες εστίες. Μάλιστα, ακόμα και με τον τρόπο της κυβέρνησης να τις μετρήσουμε, και πάλι δεν έχουμε κάποιο πρωτοφανές φαινόμενο.
Η κοινή λογική είναι μια πόρνη. Μια Κίρκη που μεταμορφώνει τους ανθρώπους σε γουρουνάκια, σε αθύρματα εκείνων που κατέχουν τη γνώση και ενεργούν ως συνωμοσιολόγοι και ψιθυριστές. Η επιστημονική αλήθεια δεν μπορεί να προσεγγιστεί με τα μέσα της απλής εμπειρίας, έλεγε ο Μαρξ. Καλή η αμφισβήτηση, καλό το «κούμπωμα» σε όσα μας λένε οι από πάνω, αλλά πρέπει να έχουμε και τα εργαλεία να αναζητούμε την αλήθεια. Και τα εργαλεία καταχτιούνται με τη γνώση, την πραγματική γνώση και όχι όσα σερβίρει η εξωνημένη δημοσιοκαφρίλα της TV.
Θα μπορούσε να παρατηρήσει κάποιος πως η τηλεόραση, πλην ελάχιστων εξαιρέσεων, χτύπησε τα περί «ασύμμετρης απειλής». Ναι, αλλά ταυτόχρονα στήριξε το «δε μπορεί να είναι σύμπτωση», δηλαδή την πιο λάιτ εκδοχή της συνωμοσιολογίας. Κι ακόμη, φρόντισε να κρύψει τις πραγματικές αιτίες της καταστροφής πίσω από έναν ορυμαγδό κραυγών και αποσπασματικών προσεγγίσεων. Ο,τι έπρεπε δηλαδή για να θαφτεί η γνώση και η δυνατότητα κριτικής σκέψης να μετατραπεί σε σενάρια συνωμοσίας.
Π.Γ.