«Η οικονομική αναρχία της καπιταλιστικής κοινωνίας είναι κατά τη γνώμη μου η πραγματική ρίζα του κακού. Το ιδιωτικό κεφάλαιο συγκεντρώνεται σε λίγα χέρια και ο εντεινόμενος καταμερισμός της εργασίας ενθαρρύνει τον σχηματισμό μεγαλύτερων μονάδων παραγωγής εις βάρος των μικρότερων. Το αποτέλεσμα είναι μια ολιγαρχία του ιδιωτικού κεφαλαίου, που η τεράστια εξουσία της δεν μπορεί να ελεγχθεί ούτε από τη δημοκρατικά οργανωμένη πολιτική κοινωνία. Αυτό συμβαίνει επειδή τα μέλη των νομοθετικών σωμάτων επιλέγονται από τα πολιτικά κόμματα, που χρηματοδοτούνται ή επηρεάζονται από καπιταλιστές. Ετσι, οι αντιπρόσωποι του λαού δεν προστατεύουν αρκετά τα συμφέροντα των μη προνομιούχων τμημάτων του πληθυσμού. Επίσης, κάτω από αυτές τις συνθήκες, οι καπιταλιστές αναπόφευκτα ελέγχουν, άμεσα ή έμμεσα, τις κύριες πηγές ενημέρωσης (εφημερίδες, ραδιόφωνο, παιδεία). Είναι λοιπόν εξαιρετικά δύσκολο και στις περισσότερες περιπτώσεις σχεδόν αδύνατο να καταλήξει ο πολίτης σε αντικειμενικά συμπεράσματα και να χρησιμοποιήσει ευφυώς τα πολιτικά του δικαιώματα.
…Αυτός ο ακρωτηριασμός του ατόμου είναι πιστεύ-ω το χειρότερο κακό του καπιταλισμού. Είμαι πεπεισμένος πως μπορεί να εξαλειφθεί μόνο με έναν τρόπο: με την εγκαθίδρυση μιας σοσιαλιστικής οικονομίας και με ένα εκπαιδευτικό σύστημα που θα είναι προσανατολισμένο σε κοινωνικούς στόχους. Σε μια τέτοια οικονομία, τα μέσα παραγωγής είναι ιδιοκτησία της κοινωνίας και χρησιμοποιούνται με σχεδιασμό. Μια σχεδιασμένη οικονομία, που προσαρμόζει την παραγωγή στις ανάγκες της κοινωνίας, θα διανέμει την εργασία σε όλους εκείνους που μπορούν να εργαστούν και θα εγγυάται τα προς το ζην σε κάθε άνδρα, γυναίκα, παιδί. Η μόρφωση του ατόμου, μαζί με την καλλιέργεια των έμφυτων ικανοτήτων του, θα τείνουν να αναπτύξουν μέσα του ένα αίσθημα υπευθυνότητας έναντι των συνανθρώπων του που θα αντικαταστήσει την αποθέωση της εξουσίας και της επιτυχίας που βλέπουμε σήμερα στην κοινωνία μας. Το επίτευγμα του σοσιαλισμού όμως απαιτεί τη λύση μερικών εξαιρετικά δύσκολων κοινωνικοπολιτικών προβλημάτων. Πώς μπορεί, σε μια συγκεντρωτική πολιτική και οικονομική εξουσία, να αποτραπεί η ανάπτυξη μιας πανίσχυρης και αλαζονικής γραφειοκρατίας; Πώς μπορούν να προστατευτούν τα δικαιώματα του ατόμου και να εξασφαλιστεί ένα δημοκρατικό αντίβαρο στην εξουσία της γραφειοκρατίας;».
Τα αποσπάσματα είναι από το δοκίμιο «Γιατί σοσιαλισμός», που είχε γράψει το 1949 για το πρώτο τεύχος του Monthly Review o Aλμπερτ Αϊνστάιν, και μας τα θύμισε προ ημερών ο Ρούσος Βρανάς από τη στήλη του στα «Νέα». Πρόκειται ασφαλώς για μια πρωτόλεια προσέγγιση του σοσιαλισμού από έναν κορυφαίο επιστήμονα που αισθανόταν ασφυξία στις συνθήκες του καπιταλισμού, μολονότι ο ίδιος μπορούσε να έχει ό,τι ζητούσε.
Από τις καίριες επισημάνσεις του Αϊνστάιν αποσπού-με αυτή για τον ακρωτηριασμό του ατόμου, που προκαλεί ο καπιταλισμός, με αποτέλεσμα ο εργαζόμενος πολίτης της αστικής κοινωνίας να μετατρέπεται σε άθυρμα στα χέρια της αστικής πολιτικής. Αυτή η επισήμανση ισχύει πολύ περισσότερο σήμερα, 60 χρόνια μετά. Ο καπιταλισμός μετατρέπει τα επιτεύγματα της επιστήμης και της τεχνικής σε μέσο υποδούλωσης της εργασίας, σε μηχανισμό φτηνέματος του εργάτη και ταυτόχρονα σε μηχανισμό παραπέρα «μερικοποίησης» του ατόμου, το οποίο απομακρύνεται ολοένα και περισσότερο από τη γνώση, παρά τον όγκο των πληροφοριών με τις οποίες έρχεται σ’ επαφή. Αυτός ο όγκος των πληροφοριών όχι μόνο δεν απελευθερώνει, αλλά αντίθετα συνθλίβει, πνίγει, ευνουχίζει το άτομο. Γι’ αυτό και η πολιτική συλλογικότητα του προλεταριάτου είναι όρος εκ των ων ουκ άνευ για την ανάπτυξη της ταξικής του αυτοσυνείδησης.
