Μια μετριότατη ταινία με θέμα ορισμένες πτυχές της προσωπικότητας του Νέλσον Μαντέλα, έμελλε να καταδείξει και τα όρια της πνευματικής, ταξικής και ηθικής συγκρότησης του ίδιου του Κλιντ Ιστγουντ. Ο «Ανίκητος» εξαντλείται σε ηθικοπλαστικά, ουμανιστικά, χριστιανικού τύπου μηνύματα για την αξία της συγχώρεσης, της καταδίκης του μίσους, της έμπνευσης και των οραμάτων που φτιάχνουν την αγιογραφία του Μαντέλα αποκαλύπτοντας ταυτόχρονα την ενδόμυχη ταύτιση του σκηνοθέτη με τον ήρωά του.
Καθόλου δεν θέλουμε να υποβαθμίσουμε την τεράστια προσφορά του Νέλσον Μαντέλα στον αγώνα για την κατάργηση του απαρτχάιντ. Ας μην ξεχνάμε ότι εξέτισε 29 χρόνια φυλάκισης στο νησί Ρόμπεν και διετέλεσε πρώτος, καθολικά εκλεγμένος πρόεδρος του νοτιοαφρικανικού έθνους, από το 1994 ως το 1999, σε δύσκολες συνθήκες. Ομως, δεν μπορούμε να παραβλέψουμε ότι ο Μαντέλα, θιασώτης –κατά δήλωσή του– του καπιταλιστικού συστήματος και της «ελεύθερης οικονομίας», δεν κατάφερε να λύσει κανένα από τα τεράστια κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα που ταλάνιζαν και εξακολουθούν να ταλανίζουν τη χώρα του. Η δεινή θέση του μαύρου πληθυσμού, οι τεράστιες ανισότητες, η εγκληματικότητα, τα γκέτο, η φτώχεια συμβαδίζουν με την εντεινόμενη και απρόσκοπτη κερδοφορία των πολυεθνικών και την πολιτική των ιδιωτικοποιήσεων. Μάλιστα, η εξάλειψη του απαρτχάιντ επέτεινε την όξυνση των ταξικών αντιθέσεων και απέδειξε περίτρανα ότι η βελτίωση του βιοτικού και μορφωτικού επιπέδου που είχε ονειρευτεί για το λαό του ο Μαντέλα αποδείχτηκε –σε συνθήκες καπιταλισμού– μια ανόητη ουτοπία.
Ομως η ταινία του Ιστγουντ δεν μπόρεσε να κάνει ούτε καν αυτή τη μελαγχολική διαπίστωση τόσα χρόνια μετά. Εστιάζεται στη μεγαλοψυχία του Μαντέλα που με αφορμή το παγκόσμιο κύπελλο ράγκμπι του 1995 προωθεί μια πολιτική συγχώρεσης και εθνικής ενότητας με τους λευκούς, καταφέρνοντας να κερδίσει την εύνοια και την αποδοχή τους. Ομως, ένα είναι το ερώτημα που αξίζει να τεθεί: θα είχε αποδεχτεί η λευκή μειοψηφία την προεδρία Μαντέλα, αν εκείνος είχε έστω και ελάχιστα αμφισβητήσει έμπρακτα την εκμετάλλευση του μαύρου φτωχού πληθυσμού από την κάστα των λευκών πλουσίων; Τελικά, δεν είναι τόσο δύσκολο να κερδίσει κανείς την καθολική αναγνώριση. Αρκεί να μη βάζει χέρι στην καθεστηκυία οικονομική τάξη πραγμάτων!
Ηταν επόμενο η προσέγγιση του Ιστγουντ στο φαινόμενο Μαντέλα, λειψή, αφελής, επιφανειακή, απολίτικη κατά βάση και ελάχιστα διεισδυτική, να συνοδευτεί από μια επίπεδη σκηνοθετική φόρμα πάνω σ` ένα προβλέψιμο και γεμάτο κλισέ σενάριο. Μια απογοητευτική ταινία που απευθύνεται σ` ένα κοινό χαμηλών απαιτήσεων.
Ελένη Σταματίου
