Σε όσους προσπαθούν να παρακολουθήσουν συστηματικότερα τις διεθνείς οικονομικές εξελίξεις, από τότε που ξέσπασε η παρούσα παγκόσμια καπιταλιστική κρίση, δημιουργούνται σίγουρα πολλά ερωτηματικά. Για παράδειγμα , βλέπουμε ότι οι «κερδοσκόποι», αυτοί που πριν ενάμιση χρόνο υφίσταντο τις κατάρες αστών πολιτικών ηγετών και λοιπών καπιταλιστών (όλοι θυμόμαστε την εκστρατεία ενάντια στα golden boys, που υποτίθεται ότι είχαν αναλάβει ο Μπους και στη συνέχεια ο Ομπάμα, η Μέρκελ, ο Σαρκοζί, ο Μπράουν), όχι μόνο έχουν επανακάμψει (μετά τη στήριξή τους με ασύλληπτου μεγέθους κρατικό χρήμα), αλλά και δημιουργούν μια νέα «φούσκα», με τα διάφορα παράγωγα των κρατικών ομολόγων (cds, cds των cds, bistro και δεν συμμαζεύεται), το «σκάσιμο» της οποίας θα είναι πιο ηχηρό απ’ αυτό της «φούσκας» των subprimes και θα βυθίσει τον παγκόσμιο καπιταλισμό σε ένα νέο κύκλο κρίσης, πριν ακόμη κλείσει ο προηγούμενος.
Βλέπουμε τις ρυθμίσεις που επιβάλλονται στην Ελλάδα, οι οποίες από όλους τους οικονομολόγους θεωρούνται ως προανάκρουσμα για ανάλογες ρυθμίσεις και σε άλλες χώρες της ευρωζώνης (Πορτογαλία, Ισπανία), ακόμη και σε ιμπεριαλιστικές χώρες (Ιταλία). Ρυθμίσεις που οδηγούν σε βαθύτατη «ύφεση», δηλαδή σε πτώση του συνόλου της οικονομικής δραστηριότητας (της υλικής παραγωγής πρωτίστως). Εύλογα αναρωτιούνται πολλοί: πώς δέχεται το βιομηχανικό κεφάλαιο να χτυπιούνται οι επενδύσεις του από το χρηματοπιστωτικό κεφάλαιο; Δεν είναι λίγοι οι αριστερίζοντες οικονομολόγοι που έχουν φτιάξει διάφορα σχήματα, όπως αυτό της «υπερεθνικής ελίτ» που επιβάλλει τα συμφέροντά της επί των εθνικών κεφαλαιοκρατικών τάξεων ή όπως το σχήμα της σύγκρουσης βιομηχανικού και τραπεζικού κεφάλαιου.
Οι συγκεκριμένοι οικονομολόγοι δεν έχουν κατανοήσει (και μάλλον δεν πρόκειται να κατανοήσουν) τη φύση του χρηματιστικού κεφάλαιου. Κάνουν τα ίδια λάθη που έκαναν διάφοροι μαρξίζοντες οικονομολόγοι την εποχή που ο Λένιν έγραφε το περίφημο έργο του «Ιμπεριαλισμός, ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού», η επικαιρότητα του οποίου καταδεικνύεται και στις μέρες μας, παρά τον σχεδόν ένα αιώνα που μεσολάβησε από τη συγγραφή του.
Εκείνο που συνεισέφερε ο Λένιν στην επιστήμη της πολιτικής οικονομίας είναι ότι διερεύνησε σε βάθος τη φύση του καπιταλιστικού μονοπώλιου και αποκάλυψε τη «συγχώνευση του τραπεζικού κεφάλαιου με το βιομηχανικό κεφάλαιο και τη δημιουργία μιας χρηματιστικής ολιγαρχίας πάνω στη βάση αυτού του χρηματιστικού κεφάλαιου». Ο παλιός διαχωρισμός ανάμεσα στον τραπεζίτη και το βιομήχανο έχει πάψει να υφίσταται από τις αρχές ακόμη του 20ού αιώνα. Οι τράπεζες τοποθετούν στη βιομηχανία τα κεφάλαια που συγκεντρώνουν και οι βιομήχανοι τοποθετούν στις τράπεζες τα κεφάλαια που συσσωρεύουν ως κέρδη. Το χρηματιστικό κεφάλαιο είναι όχι μόνο μια οικονομική πραγματικότητα, αλλά μια κοινωνική σχέση.
Στον διαχωρισμό βιομηχανικού και τραπεζικού κεφάλαιου, που μόνο για συστηματικούς λόγους μπορούμε να κάνουμε, ηγέτρια δύναμη είναι το τραπεζικό κεφάλαιο. Επομένως, οι αντιθέσεις ανάμεσα στο τραπεζικό και το βιομηχανικό κεφάλαιο, στο βαθμό που υπάρχουν, είναι εντελώς δευτερεύουσες και δε μπορούν να καθορίσουν τις αποφάσεις που παίρνονται στα ιμπεριαλιστικά κέντρα. Σε τελευταία ανάλυση, απ’ όλες τις αλλαγές που συμβαίνουν στη διάρκεια μιας καπιταλιστικής κρίσης, μεταξύ των οποίων είναι και η καταστροφή βιομηχανικού κεφάλαιου, το οποίο πλέον δε μπορεί να αποδώσει το μέγιστο κέρδος, η αστική τάξη ως τάξη βγαίνει κερδισμένη. Ιδιαίτερα κερδισμένο βγαίνει εκείνο το τμήμα της –καθόλου ολιγάριθμο στη σημερινή φάση ανάπτυξης του παγκόσμιου καπιταλισμού– το οποίο δραστηριοποιείται καθαρά παρασιτικά, «κουρεύοντας κουπόνια» όπως έλεγαν παλαιότερα.
Πρόκειται για το στρώμα των κατόχων χρηματικού κεφάλαιου, το οποίο μπορεί να επενδύεται εν μέρει σε μια βιομηχανία στην Κίνα, εν μέρει σε συμβόλαια που αφορούν μελλοντική αγροτική παραγωγή εκτάσεων στη Βραζιλία, εν μέρει στα παράγωγα των αμερικάνικων στεγαστικών δανείων και εν μέρει στα ομόλογα του ελληνικού κράτους. Τα διάφορα funds αποτελούν νέες μορφές τραπεζών μονοπωλιακού τύπου, που συγκεντρώνουν τεράστια κεφάλαια, και τα λεγόμενα golden boys είναι οι τεχνικοί που διαχειρίζονται αυτά τα κεφάλαια και από τους χειρισμούς των οποίων εξαρτάται η απόδοση των κεφαλαίων.
Στην κρίση καταστρέφονται βιομηχανίες, σπάνια όμως καταστρέφονται βιομήχανοι. Καταστρέφονται όμως τα μεσαία στρώματα. Αντίθετα, καπιταλιστές διάφορων κλάδων, που βλέπουν να πλησιάζει η καταστροφή, σπεύδουν να συγχωνευτούν με τους ισχυρούς του κλάδου, υπό τους όρους των ισχυρών βεβαίως, γιατί στον καπιταλισμό συμφωνίες γίνονται μόνο επί τη βάσει της κεφαλαιακής δύναμης και όχι επί τη βάσει ηθικών αξιών. Και βέβαια, στην κρίση καταστρέφεται η εργατική τάξη, η οποία βλέπει τους όρους συντήρησης και αναπαραγωγής της να κατακρημνίζονται ραγδαία προς το επίπεδο της απόλυτης εξαθλίωσης.
Δεν υπάρχει περίπτωση, λοιπόν, να παρθούν αποφάσεις σε επίπεδο ιμπεριαλιστικών χωρών, οι οποίες θα αντιστρατεύονται την τάση του χρηματιστικού κεφάλαιου προς τον παρασιτισμό. Θα ήταν σαν οι ιμπεριαλιστικές πολιτικές ηγεσίες να αρνούνταν τη φύση τους, όπως και άλλη φορά έχουμε γράψει. Βεβαίως, το χρηματιστικό κεφάλαιο, καθώς η κρίση στενεύει την αγορά και κάνει το «τζογάρισμα» ιδιαίτερα επικίνδυνο «σπορ», δεν τηρεί κανέναν κανόνα και με τη συμπεριφορά του διασαλεύει κάθε είδους κανονικότητα, απειλώντας την ίδια τη σταθερότητα του συστήματος. Οι πολιτικές ηγεσίες, εκφράζοντας τα συμφέροντα του συνόλου της αστικής τάξης και όχι μόνο του στρώματος των κατόχων του χρηματιστικού κεφάλαιου, προσπαθούν να θέσουν κάποιους κανόνες. Οχι για να υπερασπιστούν την εργατική τάξη ή τα μεσαία στρώματα, αλλά για να υπερασπιστούν τη σταθερότητα του συστήματος. Οπως έχει αποδειχτεί στην παρούσα κρίση, όμως, οι πολιτικές ηγεσίες αδυνατούν να επιβάλλουν κανόνες στο χρηματιστικό κεφάλαιο, το οποίο έχει ως σύμμαχό του και το «χάος» των σημερινών παγκόσμιων οικονομικών σχέσεων. Τι τάξη να μπει σ’ ένα σύστημα που απλώνεται στα τέσσερα άκρα του πλανήτη; Πώς να διαμορφωθούν όροι περιφερειακών έστω κρατικών συμφωνιών, όταν αυτός που πρέπει να «ρυθμιστεί», το χρηματιστικό κεφάλαιο, απλώνεται σε πλανητικό επίπεδο;
Πολλοί θεωρούν ότι ο καπιταλισμός σε κάθε περίπτωση μπορεί να βρίσκει λύσεις και ν’ αναστένεται από την τέφρα του σαν το μυθικό Φοίνικα. Ομως, η σημερινή κρίση περισσότερο από κάθε προηγούμενη στην Ιστορία αποδεικνύει ότι ο καπιταλισμός δεν μπορεί να βρίσκει λύσεις εσαεί, ότι είναι μπλεγμένος μέσα σε αξεδιάλυτες αντιφάσεις. Φυσικά, δεν πρόκειται να αυτοκαταστραφεί. Αν η ταξική πάλη δεν οδηγήσει σε μια νέα πολιτική οργάνωση του προλεταριάτου, ο καπιταλισμός θα σέρνεται, θα καταστρέφει, αλλά δεν θα καταστρέφεται. Η νέα έκρηξη της κρίσης πρέπει να θεωρείται δεδομένη, όμως η προλεταριακή επανάσταση εξακολουθεί ν’ αποτελεί ζητούμενο.
Πέτρος Γιώτης