Το νέο αρχαιολογικό μουσείο των Χανίων, προτού ανοίξει τις πύλες του στο κοινό και προτού γίνουν τα επίσημα εγκαίνια, άνοιξε για την οικογένεια Μητσοτάκη (Κούλη-Ντόρα) και την κουστωδία της, με τη συνοδεία της… απαραίτητης Μενδώνη. Ο λόγος; Για να νομιμοποιήσουν όλοι μαζί τη «Συλλογή Κωνσταντίνου, Μαρίκας και Κυριάκου Μητσοτάκη», που εκτίθεται σε πτέρυγα του Μουσείου. Ολη αυτή η φιέστα, με τον πρωθυπουργικό φωτογράφο να απαθανατίζει κάθε στιγμή (φροντίζοντας επιμελώς να μην φαίνεται στα πλάνα η Ντόρα!), οργανώθηκε για να δηλώσει ο Κούλης:
«Ο δεύτερος λόγος που είμαι ιδιαίτερα συγκινημένος -γιατί να το κρύψωμεν άλλωστε- είναι το γεγονός ότι στο Μουσείο αυτό βρήκε τη θέση της η συλλογή Κωνσταντίνου και Μαρίκας Μητσοτάκη, η οποία είχε δωρηθεί από τους γονείς μου στο ελληνικό κράτος πριν από 22 χρόνια. Ο πατέρας μου, πάντα, και η μητέρα μου πίστευαν ότι η συλλογή αυτή πρέπει να αποτελέσει κτήμα του ελληνικού λαού και με πολύ μεγάλο ενθουσιασμό δώρισαν ολόκληρη πρακτικά τη συλλογή τους στο τότε Αρχαιολογικό Μουσείο. Σήμερα η συλλογή αυτή στεγάζεται στον πρώτο όροφο, σε έναν χώρο αντάξιο της σημασίας του. Και πιστεύω ότι οι γονείς μου θα ήταν πολύ χαρούμενοι και πολύ υπερήφανοι αν είχαν τη δυνατότητα να δουν πώς εκτίθεται αυτή η συλλογή που γι’ αυτούς αποτέλεσε ένα έργο ζωής, άσχετα αν δέχτηκαν πολύ σκληρές επιθέσεις εκείνη την εποχή γι’ αυτή τους την πράξη».
Μα είναι δυνατόν, εθνικοί ευεργέτες που δώρησαν ολόκληρη συλλογή σε αρχαιολογικό μουσείο, να δέχονται σκληρές επιθέσεις; Για ποιο λόγο; Γιατί δε γίνεται λίγο πιο συγκεκριμένος ο πρωθυπουργός; Υπάρχουν πολίτες που δεν είχαν γεννηθεί τότε (μιλάμε για το 1991-94) και άλλοι που δεν θυμούνται τα γεγονότα.
Να τα θυμίσουμε εμείς, λοιπόν. Ο Μητσοτάκης πατήρ είχε βγάλει άδεια συλλογέα και διατηρούσε αρχαιολογική συλλογή στο σπίτι του στα Χανιά (μακριά από τα… αδιάκριτα βλέμματα). Αμέσως μόλις έγινε πρωθυπουργός, έβαλε το Μουσείο Γουλανδρή να του οργανώσει έκθεση, στο πλαίσιο της προβολής του, αλλά και της νομιμοποίησης προϊόντων αρχαιοκαπηλίας, όπως θα δούμε.
Η Ντόλλη Γουλανδρή έστειλε στο Μουσείο Ηρακλείου, στις 17-5-1991, την εξής επιστολή (η έμφαση δική μας):
«Ντόλλη Γουλανδρή
Κύριο Χ. Κριτζά, Εφορο των Αρχαιοτήτων
Διευθυντή Μουσείου Ηρακλείου
Το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης προγραμματίζει το φθινόπωρο 1992 έκθεση της Συλλογής Κ. & Μ. Μητσοτάκη. Επειδή μεγάλος αριθμός των αντικειμένων της Συλλογής προέρχεται από το τάφο της Οδηγήτριας, η Οργανωτική Επιτροπή διατύπωσε την ευχή να συνεκτεθούν και όσα αντικείμενα προέρχονται από τον ίδιο τάφο και βρίσκονται στο Μουσείο Ηρακλείου.
Θα παρακαλούσα να μας γνωρίσετε, αν συμφωνείτε, προκειμένου να προβούμε στις σύννομες ενέργειες για την πραγματοποίηση της εν λόγω έκθεσης.
Επειδή τα αντικείμενα του Μουσείου Ηρακλείου δεν έχουν ακόμη δημοσιευθεί και δεν γνωρίζουμε τον ακριβή αριθμό τους, σε περίπτωση που αποδέχεσθε την πρόταση, παρακαλούμε να μας αποστείλετε σύντομο κατάλογο. Είναι αυτονόητο ότι τα λήμματα θα γραφούν απο τον ανασκαφέα ή τον υπεύθυνο για τη δημοσίευση του τάφου.
Με εκτίμηση
Ντόλλη Γουλανδρή»
Τι έλεγε η επιστολή; Οτι πολλά αρχαία αντικείμενα της συλλογής Μητσοτάκη προέρχονταν από συγκεκριμένο τάφο. Τα μισά αντικείμενα βρίσκονταν στην κατοχή του κρατικού Μουσείου Ηρακλείου και τα άλλα μισά στην κατοχή του ιδιώτη Μητσοτάκη! Τότε αντέδρασε αμέσως ο αρχαιολόγος Αντώνης Βασιλάκης που δήλωσε ότι «τα αντικείμενα που βρίσκονται στη Συλλογή [Μητσοτάκη] είναι προϊόν λαθρανασκαφής και αρχαιοκαπηλίας στο ταφικό συγκρότημα, που έγιναν στο διάστημα Νοέμβριος 1979-Μάιος 1980, αλλά ίσως και πριν». Δήλωσε ακόμη ότι «τον ακριβή αριθμό των αντικειμένων από την Οδηγήτρια που έχουν περιέλθει στη Συλλογή [Μητσοτάκη] πρέπει εμείς να τον πληροφορηθούμε, αντί να διαρωτώνται ποιος είναι ο ακριβής αριθμός των αντικειμένων από την ίδια θέση που βρίσκονται στο Μουσείο Ηρακλείου».
Ο Αντώνης Βασιλάκης αποκάλυψε ότι στο προανακτορικό νεκροταφείο (3000-1800 π.Χ.) της Μονής Οδηγήτριας στα Αστερούσια είχε γίνει λαθρανασκαφή. Μετά την αρχική σύληση, η αρχαιολογική υπηρεσία άρχισε ανασκαφή το 1979, την οποία διέκοψε λόγω χειμώνα. Το χειμώνα και την άνοιξη του 1980 οι αρχαιοκάπηλοι επανήλθαν και άρπαξαν κι άλλα αρχαία αντικείμενα. Αυτά κατέληξαν στη Συλλογή Μητσοτάκη!
Πώς ήρθε ο Μητσοτάκης σε επαφή με τους αρχαιοκάπηλους; Είχε «τον τρόπο του», προφανώς. Τι είδους συμφωνία έκανε μαζί τους; Αγνωστο. Το μόνο βέβαιο είναι ότι ως κορυφαίος πολιτικός έπρεπε να συνεργαστεί με το κράτος ώστε να πιαστούν οι αρχαιοκάπηλοι (λέμε τώρα).
Η έκθεση στο Μουσείο Γουλανδρή έγινε χωρίς καμιά παραχώρηση αντικειμένων από το Μουσείο Ηρακλείου. Προκλήθηκε σάλος και συλλέκτες και εκθέτες «μαζεύτηκαν». Οταν ο Μητσοτάκης αναγκάστηκε να παραιτηθεί και να πάει σε εκλογές, τις οποίες έχασε πανηγυρικά από το ΠΑΣΟΚ του Α. Παπανδρέου, κάτω από την πίεση της αρχαιολογικής κοινότητας η Μελίνα Μερκούρη αναγκάστηκε να διατάξει έρευνα.
Επιτροπή αρχαιολόγων επισκέφτηκε τη βιλάρα των Μητσοτάκηδων στο Ακρωτήρι, τον Γενάρη του 1994, άνοιξε τα κιβώτια με τα συσκευασμένα αρχαία από την έκθεση στο Μουσείο Γουλανδρή και διαπίστωσε ότι πάρα πολλά απ’ αυτά προέρχονταν από τον ταφικό χώρο στα Αστερούσια. Υπήρχαν ακόμα και αντικείμενα που ήταν κομμένα στα δύο, με το ένα κομμάτι να βρίσκεται στο Μουσείο Ηρακλείου και το άλλο στη βίλα των Μητσοτάκηδων! Ο Αντώνης Βασιλάκης, που πρώτος, από το 1991, είχε χαρακτηρίσει τη Συλλογή Μητσοτάκη προϊόν αρχαιοκαπηλαίας, ήταν μέλος αυτής της επιτροπής, όπως και η Μαρία Βλαζάκη, που διετέλεσε γενική γραμματέας στο ΥΠΠΟ επί ΣΥΡΙΖΑ και δεχόταν συνεχώς τις «περιποιήσεις» της «αγίας οικογένειας» (μέχρι και ευθύνες για τις συλλήψεις ανηλίκων στην προβολή του «Joker» πήγαν να της χρεώσουν, δυο μήνες μετά την αποχώρησή της!).
Η δουλειά εκείνης της επιτροπής των αρχαιολόγων απογύμνωσε τους «συλλέκτες» και τους ανάγκασε να δωρίσουν τη συλλογή τους στο κράτος, με αντάλλαγμα να κλείσει κάθε διαδικασία σε βάρος τους. Ο Α. Παπανδρέου χαρίστηκε και σ’ αυτό το θέμα στον Μητσοτάκη. Οι Μητσοτάκηδες επιβεβαίωσαν ότι τα αρχαία της συλλογής τους προέρχονταν από λαθρανασκαφή στα Αστερούσια και ο ποινικός φάκελος που είχε ανοίξει στο Εφετείο Χανίων αρχειοθετήθηκε.
Ο Μητσοτάκης, όμως, που ουδέποτε του έλειψε το θράσος, απαίτησε τα αρχαία να εκτεθούν σε ιδιαίτερο χώρο του μουσείου Χανίων και να υπάρχει επιγραφή με το όνομα των συλλογέων! Το ΠΑΣΟΚ έκανε δεκτό τον όρο και στα εγκαίνια τμήματος των αρχαίων που εκτέθηκαν στο παλιό Μουσείο Χανίων (τον Δεκέμβρη του 2000, με κυβέρνηση Σημίτη), έστειλε τον νυν και τον πρώην υπουργό Πολιτισμού, Βενιζέλο και Πάγκαλο.
«Θέλω να εκφράσω τη χαρά μου, γιατί η συλλογή μας γίνεται κτήμα του λαού των Χανίων και της Κρήτης», δήλωσε ο Μητσοτάκης (χωρίς να μας πει γιατί δεν έγινε κτήμα του λαού την εποχή που ο ίδιος ήταν πρωθυπουργός). Και συνέχισε: «Τη συλλογή αυτή τη δημιουργήσαμε η γυναίκα μου και εγώ με αγάπη και θυσίες, αλλά και με κόπο και θυσίες. Δεν μπορώ να αποκρύψω ότι μας στοίχισε η συλλογή και πολλές πικρίες, γιατί δεχτήκαμε τελείως αδικαιολόγητες επιθέσεις, αλλά κλείνει αυτή η δυσάρεστη σελίδα της ελληνικής πολιτικής ζωής»! Τόσο απλά: μας έπιασαν με τη γίδα στην πλάτη, αλλά δεν μας έκαναν τίποτα και τώρα βγαίνουμε κι από πάνω.
Τώρα, τρεις δεκαετίες μετά από εκείνα τα γεγονότα, έρχεται ο Μητσοτάκης υιός και με τις εξουσίες του πρωθυπουργού και τη βοήθεια του μιντιακού συστήματος προσπαθεί να ξεπλύνει την αποδοχή προϊόντων αρχαιοκαπηλίας από τους γονείς του, οι οποίοι είχαν φροντίσει να προσθέσουν και το δικό του όνομα στη συλλογή τους. Οι αρχαιολόγοι τα ξέρουν καλά όλα αυτά, ο κόσμος στα Χανιά τα ξέρει καλά, ας φροντίσουμε να μη διαγραφούν από τη συλλογική μνήμη.
