Τους άξονες του επικείμενου νομοσχέδιου που αφορά το νέο νόμο-πλαίσιο των ΑΕΙ παρουσίασε η Κεραμέως σε έκτακτη Σύνοδο των Πρυτάνεων. Οι ακριβείς διατάξεις του νομοσχέδιου δεν είναι ακόμα γνωστές, για ευνόητους λόγους, όμως, μια πρώτη αποτίμηση του περιεχόμενου του νόμου-πλαίσιο είναι δυνατή.
Η γενική εικόνα, λοιπόν, είναι ότι πρόκειται για ένα νομοσχέδιο που προωθεί την πλήρη μπαχαλοποίηση των πανεπιστημιακών σπουδών, το ξεσάλωμα της ιδιωτικοοικονομικής λειτουργίας, ενώ στρώνεται ο δρόμος και για την αναγνώριση, ως πανεπιστημιακών, των «πτυχίων» των κολλεγίων.
Η πονηρή Κεραμέως κράτησε απέξω, σε αυτήν τη φάση, τον τρόπο εκλογής των Πρυτανικών Αρχών, χωρίς να αφίσταται από τα σχέδια επαναφοράς των Συμβουλίων διοίκησης, προκειμένου να μην οξύνει τις αντιδράσεις των Πρυτάνεων και χαθεί όλο το υπόλοιπο βαρύ πυροβολικό του νομοσχέδιου. Εξ ου και η μόνη αναφορά της τέθηκε υπό μορφή ερωτήματος στους Πρυτάνεις για το πώς βλέπουν τη θεσμοθέτηση ενός «μάνατζερ» επί των οικονομικών.
Αποσιωπώντας την ακριβή μορφή που θα έχει ο τρόπος διοίκησης των Ιδρυμάτων, η υπουργός Παιδείας επιχειρεί παράλληλα να εκμαιεύσει την αποδοχή του πανεπιστημιακού κατεστημένου, προσφέροντάς του νέες δυνατότητες να «κονομήσει», κάνοντας μπίζνες με τα ερευνητικά προγράμματα, αίροντας όλους τους περιορισμούς συμμετοχής σε διδακτορικά, κ.λπ.
Παραθέτουμε τους τέσσερις βασικούς άξονες του επικείμενου νομοσχέδιου, όπως τους έδωσε το υπουργείο Παιδείας, για να τους σχολιάσουμε στη συνέχεια (όλες οι εμφάσεις δικές μας):
1. Αναβάθμιση ποιότητας ΑΕΙ:
Εισαγωγή βασικών ρυθμίσεων που εστιάζουν στα προγράμματα σπουδών, την έρευνα αλλά και το διδακτικό και ερευνητικό προσωπικό, όπως ενδεικτικά:
- εκσυγχρονισμός προγραμμάτων σπουδών και αναβάθμιση της ποιότητάς τους μέσω πιστοποίησής τους από την Εθνική Αρχή Ανώτατης Εκπαίδευσης πριν την έναρξη λειτουργίας τους,
- δυνατότητα ίδρυσης περισσοτέρων προγραμμάτων σπουδών από ένα Τμήμα, αλλά και οργάνωσης διεπιστημονικών και διπλών προπτυχιακών προγραμμάτων σπουδών στο πλαίσιο συνεργασιών Τμημάτων του ίδιου ή άλλου ΑΕΙ,
- ευελιξία στη δόμηση του προγράμματος σπουδών και επιλογή μαθημάτων μέσω του Ιδρυματικού καταλόγου μαθημάτων – θέσπιση συστήματος εσωτερικής κινητικότητας φοιτητών μεταξύ των Ελληνικών Πανεπιστημίων για ένα ακαδημαϊκό εξάμηνο σε πρόγραμμα σπουδών άλλου Πανεπιστημίου – ακόμη και μη ομοειδούς γνωστικού αντικειμένου,
- απελευθέρωση του πλαισίου οργάνωσης και λειτουργίας μεταπτυχιακών, παροχή της δυνατότητας ίδρυσης επαγγελματικών μεταπτυχιακών και απασχόλησης εμπειρογνωμόνων από την αγορά εργασίας, εξορθολογισμός του καθεστώτος δωρεάν φοίτησης σε μεταπτυχιακά με δίδακτρα μέσω εισαγωγής προϋποθέσεων αριστείας και κοινωνικών κριτηρίων,
- δυνατότητα οργάνωσης βιομηχανικών διδακτορικών,
- ενίσχυση της ερευνητικής δραστηριότητας μέσω της ίδρυσης ερευνητικών κέντρων και διϊδρυματικών ερευνητικών κέντρων εντός των Πανεπιστημίων σε συνεργασία με Πανεπιστήμια της αλλοδαπής, δυνατότητα στελέχωσης με ερευνητές επί θητεία αμειβόμενους από ίδιους, ιδιωτικούς και διεθνείς πόρους, προσέλκυση Επισκεπτών καθηγητών και Ερευνητών και προώθηση δράσεων ανταλλαγής Ερευνητών.
- Πλήρης αναδιάρθρωση του συστήματος εκλογής και εξέλιξης μελών ΔΕΠ που εξασφαλίζει τη διαφάνεια, την αξιοκρατία και την αντικειμενικότητα.
2. Ενίσχυση λειτουργικότητας ΑΕΙ:
Θεσμοθέτηση νέων αναπτυξιακών εργαλείων για την ενίσχυση της αποτελεσματικότητας και της οργανωτικής λειτουργίας των ΑΕΙ, πέραν των Οργανισμών και των Εσωτερικών Κανονισμών, όπως σύνταξη πολυετούς στρατηγικού σχεδίου και των επιμέρους ακαδημαϊκών μονάδων τους, σχεδίου ψηφιακού μετασχηματισμού, σχεδίου αειφορίας και σχεδίου προσβασιμότητας ατόμων με αναπηρία. Απλοποίηση του πλαισίου διεξαγωγής έρευνας, ιδίως σε θέματα οικονομικής διαχείρισης των ερευνητικών έργων/προγραμμάτων με στόχο την περαιτέρω ενίσχυση της ερευνητικής δραστηριότητας των Μελών ΔΕΠ.
3. Προώθηση σύνδεσης ΑΕΙ με την κοινωνία:
Ενίσχυση του ρόλου των Πανεπιστημίων εντός της κοινωνίας, με προαγωγή της γνώσης και της καινοτομίας μέσω βασικών ρυθμίσεων που εστιάζουν σε:
- Θεσμοθέτηση πλαισίου ίδρυσης start-ups φοιτητών/διδακτόρων/μεταδιδακτόρων και παροχής υπηρεσιών από τα πανεπιστημιακά εργαστήρια σε πολίτες και φορείς.
- Σύγχρονο πλαίσιο οργάνωσης και λειτουργίας των Εταιρειών Αξιοποίησης και Διαχείρισης της περιουσίας των Πανεπιστημίων σύμφωνα με τα πρότυπα ανωνύμων εταιριών συμφερόντων του Δημοσίου τομέα.
- Ενίσχυση του ρόλου των Κέντρων Δια Βίου Μάθησης των Πανεπιστημίων και ίδρυση θερινών/χειμερινών προγραμμάτων σπουδών.
4. Εκσυγχρονισμός ΔΟΑΤΑΠ:
Θέσπιση νέου σύγχρονου και ευέλικτου πλαισίου για την ακαδημαϊκή αναγνώριση τίτλων σπουδών από Ιδρύματα της αλλοδαπής (δηλ. για φοιτητές εξωτερικού που θέλουν να συνεχίσουν τις σπουδές τους στην Ελλάδα), που μειώνει τη γραφειοκρατία, διευκολύνει τον πολίτη, εξυπηρετεί τα Πανεπιστήμια και στηρίζει το αναπτυξιακό πρότυπο της χώρας, περιορίζει τη γραφειοκρατία και αυξάνει την αποτελεσματικότητα. Οι βασικές ρυθμίσεις επικεντρώνονται στα ακόλουθα:
- ίδρυση Μητρώων των ακαδημαϊκά αναγνωρισμένων Πανεπιστημίων της αλλοδαπής και των αλλοδαπών προγραμμάτων σπουδών κάθε κύκλου,
- κατάργηση της υποβολής ατομικής αίτησης για την έκδοση ατομικής πράξης ακαδημαϊκής αναγνώρισης από μέρους των πολιτών που έχουν σπουδάσει στα ανωτέρω Πανεπιστήμια και θέλουν να συνεχίσουν τις σπουδές τους στην Ελλάδα,
- απελευθέρωση εισδοχής αλλοδαπών και ελλήνων φοιτητών σε προγράμματα σπουδών β΄και γ΄ κύκλου των Ελληνικών Πανεπιστημίων, χωρίς την υποχρέωση προηγούμενης αναγνώρισης τίτλου σπουδών.
Πίσω από τις αόριστες, στρογγυλεμένες εκφράσεις και τις άχρωμες λέξεις, που σκόπιμα επιστρατεύονται, εμείς διαβάζουμε τα εξής:
- Τα περί «αναβάθμισης της ποιότητας των ΑΕΙ» είναι παραμύθια της Χαλιμάς. Αρκεί να υπενθυμίσουμε την άθλια κρατική χρηματοδότηση (μην ξεχνάμε ότι έχουν «φαγωθεί» και τα αποθεματικά των ΑΕΙ με τους μνημονιακούς νόμους), την κατανομή του 20% αυτής υπό την αίρεση της «αξιολόγησης», τις απειλές για καταργήσεις-συγχωνεύσεις με επίδοση μάλιστα τελεσιγράφων με χρονικό όριο, κ.λπ.
Οσον αφορά δε, την «αξιολόγηση και πιστοποίηση» από την Εθνική Αρχή Ανώτατης Εκπαίδευσης (ΕΘΑΑΕ) των προγραμμάτων σπουδών (α’, β’ και γ’ κύκλου), θυμίζουμε ότι αυτή πραγματοποιείται από το Συμβούλιο Αξιολόγησης και Πιστοποίησης (ΣΑΠ) της ΕΘΑΑΕ, που αξιολογεί, με τη συνδρομή και των «κοινωνικών εταίρων» και πιστοποιεί ως εξωτερικός ράμπο τα εσωτερικά συστήματα διασφάλισης της ποιότητας, τα προγράμματα σπουδών -τα μελλοντικά και τα ήδη υπάρχοντα-, ενώ διενεργεί και θεματικές αξιολογήσεις (π.χ. στρατηγική διεθνοποίησης, ισότητα των φύλων, πρόσβαση ΑμεΑ).
Δηλαδή, το ΣΑΠ αποφασίζει αν ένα Πανεπιστήμιο έχει τα «φώτα» να οργανώσει όχι μόνο μεταπτυχιακά και διδακτορικά προγράμματα, αλλά ακόμη και προπτυχιακά. Η αρμοδιότητα αυτή σε συνδυασμό με «κριτήρια αξιολόγησης», οδηγεί σε λουκέτο αρκετά ΑΕΙ που δεν έχουν π.χ. «ικανό αριθμό» φοιτητών, γεγονός που εξαρτάται από τη σύνδεση με τις περιστασιακές ανάγκες της αγοράς εργασίας και βεβαίως από τις τορπίλες που θεσπίζει το υπουργείο Παιδείας για την είσοδο υποψηφίων στα ΑΕΙ, όπως π.χ. η Τράπεζα Θεμάτων και η Ελάχιστη Βάση Εισαγωγής.
Τα δε κριτήρια και οι δείκτες, θεσπίζονται «στο πλαίσιο, ιδίως, των κοινών αρχών και κατευθύνσεων του Ευρωπαϊκού Χώρου Ανώτατης Εκπαίδευσης», δηλαδή των στρατηγικών επιλογών του κεφαλαίου και στα ζητήματα εκπαίδευσης. Τέτοια κριτήρια είναι μεταξύ άλλων: η ακαδημαϊκή φυσιογνωμία και ο προσανατολισμός του προγράμματος σπουδών, τα μαθησιακά αποτελέσματα, τα επιδιωκόμενα προσόντα και η ζήτησή τους στην αγορά εργασίας, η ποιότητα και αποτελεσματικότητα του διδακτικού έργου, η αριθμητική επάρκεια του προσωπικού, η ποιότητα του ερευνητικού έργου της ακαδημαϊκής μονάδας, κ.λπ.
Η αναφορά στα «μαθησιακά αποτελέσματα» παραπέμπει στη σχέση μεταξύ του αριθμού των «ενεργών» φοιτητών και αυτού των «αιωνίων», στο πόσοι φοιτητές παίρνουν πτυχίο σύμφωνα με τον τυπικό χρόνο ολοκλήρωσης ενός προγράμματος σπουδών. Οι αναφορές στην «αποτελεσματικότητα» και «στα επιδιωκόμενα προσόντα και τη ζήτησή τους στην αγορά εργασίας» καθιστά τα ΑΕΙ παραρτήματα των καπιταλιστικών επιχειρήσεων.
Κατ’ αναλογία με όσα αναφέραμε παραπάνω είναι και τα κριτήρια που όρισε το υπουργείο Παιδείας για τον «εξορθολογισμό» του ακαδημαϊκού χάρτη, κοντολογίς για το ποια τμήματα θα βάλουν λουκέτο το επόμενο διάστημα.
Τέτοια είναι: α) τα «στοιχεία βιωσιμότητας», όπως «το ενδιαφέρον υποψηφίων τα τελευταία έτη λειτουργίας τους», «τα αποτελέσματα της εφαρμογής του συστήματος της Ελάχιστης Βάσης Εισαγωγής», «η διεξαγωγή έρευνας», «η οργάνωση προγραμμάτων σπουδών β ́ και γ ́ κύκλου», «η λειτουργία εργαστηρίων και σε ποιο βαθμό αυτά αναπτύσσουν τυχόν παροχή υπηρεσιών προς τρίτους», κ.λπ. β) «τα στοιχεία πρόσβασης των αποφοίτων στην αγορά εργασίας καθώς και ο βαθμός απορρόφησής τους σε αυτήν». Εξαφανίζονται, δηλαδή, τα πραγματικά αίτια της τεράστιας ανεργίας των πτυχιούχων που είναι αίτια συνδεδεμένα με τη φύση του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής και των περιοδικών του κρίσεων και με την ανάγκη για μέγιστη κερδοφορία που καθοδηγούν τις περιστασιακές ανάγκες της αγοράς γ) «τα στοιχεία αναπτυξιακών δράσεων κάθε ακαδημαϊκής μονάδας», όπως «οι δράσεις εξωστρέφειας και διεθνοποίησης των ακαδημαϊκών μονάδων» και «η ύπαρξη συνεργασιών με άλλα Πανεπιστήμια, ερευνητικούς και λοιπούς φορείς». Εδώ φωτογραφίζεται η συμπόρευση με τις κατευθύνσεις της Διακήρυξης της Μπολόνια (τριετείς προπτυχιακές σπουδές και συγκέντρωση πιστωτικών μονάδων και από δομές εκτός τυπικής εκπαίδευσης, κ. ά.), κατευθύνσεις που υλοποιούνται σε μεγάλο βαθμό από τα ξένα πανεπιστήμια και αντικειμενικά οδηγούν σε υποβάθμιση των πανεπιστημιακών σπουδών στη χώρα μας.
- Η δυνατότητα διοργάνωσης περισσοτέρων προγραμμάτων σπουδών από ένα Τμήμα, διεπιστημονικών και διπλών προπτυχιακών προγραμμάτων σπουδών μεταξύ Τμημάτων του ίδιου ή άλλου ΑΕΙ, η ευελιξία στη δόμηση του προγράμματος σπουδών και επιλογή μαθημάτων μέσω του Ιδρυματικού καταλόγου μαθημάτων, η θέσπιση συστήματος εσωτερικής κινητικότητας φοιτητών μεταξύ των ελληνικών Πανεπιστημίων, παραπέμπουν καθαρά σε πλήρη μπαχαλοποίηση των πανεπιστημιακών σπουδών.
Ως τώρα γνωρίζουμε ότι το Τμήμα οργανώνεται και λειτουργεί στο πλαίσιο της ολοκληρωμένης προσέγγισης του επιστημονικού αντικειμένου (οι αναφορές έχουν όλη τη σχετικότητα των εννοιών στον καπιταλισμό) και η οργάνωση του προγράμματος σπουδών (μαθήματα, εργαστήρια, κ.λπ.) υπηρετεί ακριβώς αυτήν την αρχή (σωστά). Η διοργάνωση από ένα Τμήμα περισσότερων προγραμμάτων σπουδών οδηγεί στη διάσπαση της ενότητας της επιστήμης και αναπόφευκτα σε επιλεκτικές προσεγγίσεις της, άρα και ρηχές γνώσεις.
Οδηγούμαστε σε σπουδές-σούπα, σε πτυχία πολλών ταχυτήτων και σε φοιτητές-γυρολόγους που θα αναζητούν το «σούπερ πτυχίο», που μπορεί να έχει ανάγκη σε ένα συγκεκριμένο timing η «αγορά». Δεν θα αναζητούνται δηλαδή οι στέρεες πλατιές γνώσεις πάνω στο επιστημονικό-γνωστικό αντικείμενο -που εξ αυτών απορρέουν και τα «βαριά» πτυχία- αλλά οι γνώσεις-καρικατούρα, τα πασαλείμματα που οδηγούν σε δεξιότητες.
- Η «απλοποίηση του πλαισίου διεξαγωγής έρευνας, ιδίως σε θέματα οικονομικής διαχείρισης …με στόχο την περαιτέρω ενίσχυση της ερευνητικής δραστηριότητας των Μελών ΔΕΠ», η «θεσμοθέτηση πλαισίου ίδρυσης start-ups φοιτητών/διδακτόρων/μεταδιδακτόρων και παροχής υπηρεσιών από τα πανεπιστημιακά εργαστήρια σε πολίτες και φορείς», η οργάνωση και λειτουργία «των Εταιρειών Αξιοποίησης και Διαχείρισης της περιουσίας των Πανεπιστημίων σύμφωνα με τα πρότυπα ανωνύμων εταιριών», η «ενίσχυση του ρόλου των Κέντρων Δια Βίου Μάθησης των Πανεπιστημίων και ίδρυση θερινών/χειμερινών προγραμμάτων σπουδών» εντείνουν και διευρύνουν τα χαρακτηριστικά του επιχειρηματικού πανεπιστήμιου, του πανεπιστήμιου ΑΕ, που συνεργάζεται αναφανδόν με τις καπιταλιστικές επιχειρήσεις, εκμαυλίζοντας και τους ίδιους τους φοιτητές, αλλά και τα μέλη ΔΕΠ, στα οποία προσφέρει παραπέρα δυνατότητες προσπορισμού πρόσθετων αμοιβών εξαγοράζοντας την υπακοή και υποταγή τους.
- Ο «εκσυγχρονισμός» του ΔΟΑΤΑΠ με τη θέσπιση ενός «σύγχρονου και ευέλικτου πλαίσιου για την ακαδημαϊκή αναγνώριση τίτλων σπουδών από Ιδρύματα της αλλοδαπής», που θα «στηρίζει το αναπτυξιακό πρότυπο της χώρας» και ειδικά η αναφορά ότι προωθείται η «απελευθέρωση εισδοχής αλλοδαπών και ελλήνων φοιτητών σε προγράμματα σπουδών β΄και γ΄ κύκλου των Ελληνικών Πανεπιστημίων, χωρίς την υποχρέωση προηγούμενης αναγνώρισης τίτλου σπουδών», οδηγεί στην πεποίθηση ότι βαίνουμε ολοταχώς σε παραπέρα πανεπιστημιοποίηση των κολλεγίων.
Πολλά πανεπιστήμια του εξωτερικού, που εδώ και χρόνια έχουν ενστερνιστεί τη λογική του επιχειρηματικού πανεπιστήμιου, έχουν συνάψει συμφωνίες δικαιόχρησης με τα εδώ μαγαζιά των εμπόρων της γνώσης, τα κολλέγια, τα οποία «αγοράζουν» από αυτά τα διαφημισμένα «πτυχία» τους. Τι σημαίνουν, λοιπόν, οι εξαγγελίες Κεραμέως ότι οι έλληνες και αλλοδαποί φοιτητές θα μπορούν να παρακολουθούν προγράμματα σπουδών β΄και γ΄κύκλου στα ελληνικά δημόσια ΑΕΙ χωρίς να έχουν αναγνωρίσει πριν τον προπτυχιακό τίτλο σπουδών τους, αν όχι τη δυνατότητα των αποφοίτων κολλεγίων που έχουν συνάψει συμφωνίες δικαιόχρησης με πανεπιστήμια του εξωτερικού, να παίρνουν μεταπτυχιακά και διδακτορικά πανεπιστημιακού επιπέδου; Αρα εμμέσως πλην σαφώς να αναγνωρίζουν ως πανεπιστημιακό και τον προπτυχιακό τους τίτλο;
Θα δούμε πώς θα διατυπωθεί επ’ αυτού και η τελική διάταξη του νομοσχέδιου, που θα καταδεικνύει και την προσπάθεια, για μια ακόμη φορά, κυβέρνησης-υπουργείου Παιδείας να προσπεράσει το άρθρο 16 του Συντάγματος.
Γιούλα Γκεσούλη
