Να κάνουμε μια προκαταρκτική παρατήρηση για την Καλατραβιάδα, που είναι το νέο… talk of the town των ημερών (ό,τι πρέπει για να μην συζητάμε για τις τεράστιες καταστροφές από τις πλημμύρες, την ακρίβεια και άλλα παρόμοια προβλήματα που ταλανίζουν τον ελληνικό λαό). Οι περισσότεροι απ’ όσους εμφανίζονται στα ραδιοκάναλα και κουνάνε τα ακαδημαϊκά τους παράσημα, παριστάνοντας τις αυθεντίες της δομοστατικής (ντρουμ-ντρουμ-ντρουμ, σαν τα βραχιόλα της καραγκούνας ένα πράμα), είναι σαν τις ύαινες όταν μυρίζουν αίμα. Αυτοί μυρίζουν χρήμα μετά από κάθε καταστροφή ή κίνδυνο καταστροφής.
Ο αείμνηστος Χρήστος Τσιγαρίδας, που ήταν ένας έμπειρος και με βαθιά θεωρητική κατάρτιση δομοστατικός, μας είχε αποδείξει σε συζητήσεις πόσο άσχετοι είναι αυτοί που παριστάνουν τις αυθεντίες. Συνόδευε δε τις αναλύσεις τους με άφθονα «γαλλικά» γι’ αυτούς τους τύπους που μετά από το σεισμό της Πάρνηθας έγδερναν τον κόσμο στα βορειοανατολικά προάστια της Αττικής, βάζοντάς τον να κάνει αχρείαστες ενισχύσεις με πανάκριβους μανδύες και άλλα τέτοια, κερδοσκοπώντας με την ψυχολογία του και τους φόβους που οι ίδιοι φρόντιζαν να καλλιεργήσουν.
Αυτό δεν σημαίνει, βέβαια, ότι οι κατασκευές του Καλατράβα, οι κατασκευές της μεγάλης αρπαχτής του 2004, είναι στατικά εντάξει. Εκείνο που επισημαίνουμε είναι πως αυτοί που έσπευσαν να τοποθετηθούν δημόσια, χωρίς καν να έχουν δει τις μελέτες και την υπάρχουσα κατάσταση, προσδοκούν να πάρουν «δουλειές», άμεσα ή μέσω συνεργατών τους.
Εμείς δεν είμαστε δομοστατικοί για να ξέρουμε ακριβώς τι συμβαίνει. Και κανένας σοβαρός επιστήμονας δεν μπορεί να έχει σαφή άποψη, διαβάζοντας αποσπάσματα απ’ αυτά που η κυβέρνηση Μητσοτάκη διέρρευσε στις εφημερίδες. Ο επιστήμονας δεν κάνει οφθαλμοστατική, ειδικά όταν πρόκειται για τόσο μεγάλα έργα, τα οποία μάλιστα δεν είναι φτιαγμένα από μπετόν αλλά είναι μεταλλικές κλατασκευές που απαιτούν εξειδικευμένες επιστημονικές γνώσεις. Ο επιστήμονας παίρνει τη μελέτη, «τρέχει» τα δεδομένα της σε ειδικά προγράμματα και διαπιστώνει καταρχάς τη δική της επάρκεια. Μετά, ελέγχει αν τα κατασκευαστικά σχέδια εφαρμόστηκαν όπως τα πρόβλεπε η μελέτη και τέλος επισκοπεί λεπτομερειακά την τρέχουσα κατάσταση. Μόνο αφού τα κάνει όλ’ αυτά ανοίγει το στόμα του. Δεν περνάει μια βόλτα, ρίχνει μια ματιά και είναι πανέτοιμος να… σαρώσει στα ραδιοκάναλα.
Ας δούμε, λοιπόν, τα γεγονότα των τελευταίων ημερών.
Το συγκρότημα του ΟΑΚΑ έχει δοθεί στο ΤΑΙΠΕΔ (ανήκει δηλαδή στο Υπερταμείο Ξεπουλήματος Κρατικής Περιουσίας), το οποίο επιδιώκει να το «αξιοποιήσει». Ανέθεσε τη σύνταξη τεχνικής μελέτης στην «Κοινοπραξία ΟΑΚΑ», που έφτιαξαν οι εταιρίες Σ. Σταθόπουλος – Κ. Φάρος δομή ΑΕ και Ι. Μαυράκης και Συνεργάτες Γραφείο Τεχνικών Μελετών ΑΕ. Το έργο έχει τον τίτλο «Εκτεταμένη επιθεώρηση των μεταλλικών κατασκευών Καλατράβα και των πολυκαρβονικών τους στεγάστρων» και παραδόθηκε στο ΤΑΙΠΕΔ, που διαπίστωσε ότι οι δαπάνες για το γενικό σουλούπωμα του ΟΑΚΑ, με προϋπολογισμό ύψους 56,5 εκατ. ευρώ, θα εκτιναχτούν προς τα πάνω. Δεν είναι τυχαίο το ότι ο Βρούτσης δήλωσε χτες πως το ποδηλατοδρόμιο είναι πιθανό να μπορέσει να παραδοθεί το 2024, όμως για το κεντρικό στάδιο δεν είχε καμιά απάντηση.
Σε ό,τι αφορά το στέγαστρο του κεντρικού σταδίου, σύμφωνα με τις διαρροές, η μελέτη αναφέρει (η έμφαση δική μας):
«Από την παραπάνω αναλυτική διερεύνηση προκύπτει ότι η μεταλλική κατασκευή του στεγάστρου του κεντρικού σταδίου δεν ανταποκρίνεται στο κανονιστικά ελάχιστο επιτρεπόμενο επίπεδο στατικής επάρκειας (έλεγχος με ελαστική και πλαστική αντοχή των διατομών των τόξων). Η υπολογιστική αυτή ανεπάρκεια δεν σχετίζεται με κακοτεχνίες ή/και ανεπαρκή σύνδεση των φορέων κατά τη φάση της κατασκευής, αλλά αναφέρεται στην ιδεατή δομική κατάσταση που, υποθετικά, είχε το στέγαστρο αμέσως μετά την ολοκλήρωσή του, σε εφαρμογή της έβδομης έκδοσης της στατικής του μελέτης.
Επιπλέον με βάση τα ευρήματα από την οπτική επιθεώρηση και τους μη καταστροφικούς ελέγχους που διενεργήθηκαν στα πλαίσια της παρούσας σύμβασης, προκύπτει πως η κατάσταση αυτή επιτείνεται από την ύπαρξη σημαντικών μη αποδεκτού χαρακτήρα αστοχιών συνδέσεων (δηλαδή ρωγμές σε μετωπικές συγκολλήσεις, προεντεταμένοι κοχλίες χωρίς προένταση, κοχλιωτές συνδέσεις μη αποδεκτού τύπου), οι οποίες είναι μεν επισκευάσιμες, αλλά απομειώνουν σημαντικά την ήδη επισημανθείσα περιορισμένη κανονιστική στατική επάρκεια των φορέων. Στη βάση των ανωτέρω θεωρούμε αναγκαία την επισκευή των προβληματικών σημείων και τη δρομολόγηση των απαραίτητων διαδικασιών αποκατάστασης του απαιτούμενου επιπέδου στατικής επάρκειας του εμβληματικού αυτού έργου».
Για το στέγαστρο του ποδηλατοδρόμιου η μελέτη αναφέρει (η έμφαση δική μας):
«Από την παραπάνω αναλυτική διερεύνηση προκύπτει ότι η μεταλλική κατασκευή του ποδηλατοδρομίου δεν ανταποκρίνεται στο κανονιστικά ελάχιστο επιτρεπόμενο επίπεδο στατικής επάρκειας με βάση την ελαστική αντοχή των διατομών των τόξων, ενώ λαμβάνοντας υπόψη την πλαστική αντοχή των διατομών διαπιστώνεται οριακή στατική επάρκεια. Ωστόσο, αν και με βάση την κατηγοριοποίηση των διατομών των τόξων είναι κανονιστικά αποδεκτή η χρήση πλαστικών αντοχών στους ελέγχους επάρκειας, θα πρέπει να τονιστεί πως η ανάπτυξη σημαντικών πλαστικών παραμορφώσεων σε ένα έντονα θλιβόμενο μέλος όπως το τόξο ανάρτησης είναι αμφίβολη και ως εκ τούτου η συγκεκριμένη προσέγγιση είναι μη συντηρητική. Επιπλέον εντοπίστηκε ανεπάρκεια φέρουσας ικανότητας στα εφέδρανα των τόξων. Οι συγκεκριμένες ανεπάρκειες δεν σχετίζονται με κακοτεχνίες κατά τη φάση της κατασκευής, αλλά αναφέρονται στην ιδεατή δομική κατάσταση που, υποθετικά, είχε το στέγαστρο αμέσως μετά την ολοκλήρωσή του. Επίσης, με βάση τα ευρήματα από την οπτική επιθεώρηση και τους μη καταστροφικούς ελέγχους που διενεργήθηκαν εντοπίζονται σημαντικά προβλήματα διάβρωσης των διατάξεων αγκύρωσης στη βάση των αναρτήρων, με ενδεχόμενη επίδραση του εσωτερικού της αγκύρωσης αλλά και στο σώμα των αναρτήρων. Στη βάση των ανωτέρω θεωρούμε αναγκαίο για την επισκευή των προβληματικών σημείων τη δρομολόγηση των απαραίτητων διαδικασιών αποκατάστασης του απαιτούμενου επιπέδου στατικής επάρκειας του εμβληματικού αυτού έργου».
Αυτό που λέει η μελέτη των δύο τεχνικών εταιριών είναι πως το στατικό πρόβλημα υπάρχει από την κατασκευή. Δηλαδή, βγάζει άχρηστη τη μελέτη βάσει της οποίας κατασκευάστηκαν τα στέγαστρα του Καλατράβα. Τα προβλήματα διάβρωσης (από την ανυπαρξία συντήρησης επί μια εικοσαετία σχεδόν) απλώς επιτείνουν την κατασκευαστική ανεπάρκεια.
Ο Καλατράβα, βέβαια, έχει έτοιμες τις απαντήσεις, όπως έχει κάνει και σε άλλες περιπτώσεις που σε έργα που σχεδίασε παρατηρήθηκαν τεράστια προβλήματα (πεζογέφυρα στη Βενετία, οινοποιείο και εκθεσιακό κέντρο στην Αλαβα της Ισπανίας, Οπερα της Βαλένθια κ.ά.): «Εγώ είμαι ο αρχιτέκτονας που σχεδιάζει, τις στατικές μελέτες και την κατασκευή τις κάνουν άλλοι». Αυτή η πριμαντόνα της αρχιτεκτονικής (και γαμπρός του φαλαγγίτη Χουάν Αντόνιο Σάμαρανκ, πρώην «αφεντικού» της ΔΟΕ, διαβόητου για τα «στησίματα» που έκανε στην ανάθεση των ολυμπιακών αγώνων και άλλων μεγάλων διεθνών αθλητικών διοργανώσεων) σύρθηκε ουκ ολίγες φορές στα δικαστήρια από πελάτες του. Στη Βενετία καταδικάστηκε από ιταλικό δικαστήριο για αμέλεια, γιατί -μεταξύ άλλων- δεν υπολόγισε σωστά τις διαστάσεις των σωλήνων για την πεζογέφυρα που σχεδίασε και πρόβλεψε σκαλιά από γυαλί, που υποτίθεται ότι θα άντεχαν τουλάχιστον 20 χρόνια, αλλά αμέσως μετά την κατασκευή της γέφυρας άρχισαν να σπάνε. Στην πατρίδα του την Ισπανία, οι καπιταλιστές ιδιοκτήτες του οινοποιείου στην Αλαβα τον έσυραν στα δικαστήρια και τον υποχρέωσαν σε ταπεινωτικό (και «τσουχτερό» συμβιβασμό).
Η μεγαλομανία του κάθε Σαντιάγο Καλατράβα και του κάθε Ρέντσο Πιάνο τούς οδηγεί στη σχεδίαση φαραωνικών έργων. Η ίδια μεγαλομανία (αλλά και η βουλιμία για πλιάτσικο: όσο πιο δαπανηρό είναι ένα έργο τόσο μεγαλύτερες είναι οι μίζες) οδηγεί και τους πελάτες αυτών των τύπων, που είναι κυβερνήσεις και κρατικοί οργανισμοί. Είναι εντελώς απαράδεκτο, τη σημερινή εποχή, που η Πληροφορική προσφέρει δυνατότητες μελέτης σε μεγάλο βάθος κάθε λεπτομέρειας ως προς τις στατικές προδιαγραφές μιας κατασκευής, που η δομή όλων των υλικών και η συμπεριφορά τους σε φέροντες και μη φέροντες οργανισμούς αναλύεται σε βάθος από φασματογράφους και δοκιμάζεται από μηχανές που προσομοιάζουν φορτία και κινήσεις φορτίων, να κατασκευάζονται ανεπαρκή από στατική άποψη κτίρια και εγκαταστάσεις.
Δε θα αποφύγουμε τον πειρασμό να αναφερθούμε σε ένα ιστορικής σημασίας κατασκευαστικό επίτευγμα: το Μετρό της Μόσχας. Πέρασε σχεδόν ένας αιώνας από την κατασκευή των πρώτων σταθμών του, δέχτηκε τις βόμβες των ναζί, αλλά είναι εκεί, χωρίς στατικά προβλήματα. Και με την ανυπέρβλητη αρχιτεκτονική και γλυπτική των σταθμών του («πρέπει να φτιάξετε παλάτια για το λαό» ήταν η εντολή του Στάλιν στους σοβιετικούς αρχιτέκτονες και γλύπτες εκείνης της εποχής), αποκαλύπτει τη γύμνια του μεγαλομανούς μοντερνισμού του κάθε Καλατράβα.
Αλήθεια, χρειαζόταν το αττικό τοπίο τις βαριές σιδερένιες κατασκευές του Καλατράβα ή χρειαζόταν λιτές κατασκευές που δε θα προσπαθούσαν να επιβληθούν στο τοπίο με τον όγκο τους; Δεν είχε φωνή το αττικό τοπίο για να φωνάξει. Και κάποιοι ντόπιοι αρχιτέκτονες που εξέφρασαν διαφορετικές απόψεις στιγματίστηκαν σαν «περιθωριακοί» και «συμφεροντολόγοι». Ποιος μπορεί να συγκριθεί με κοτζάμ Καλατράβα, τον… ροκ σταρ της αρχιτεκτονικής του θεάματος. Ποιος μπορούσε να αντιταχθεί στον «εθνικό στόχο» των ολυμπιακών αγώνων του 2004, που υπηρετούσε πιστά η κυβέρνηση Σημίτη, φτάνοντας στο προκλητικό σημείο να αναθέσει τη «δουλειά» πακέτο στη σύζυγο ενός από τους ισχυρότερους καπιταλιστές της χώρας, η κιτσάτη μεγαλομανία της οποίας ταίριαξε απόλυτα με το θέαμα που αποτελεί τον πυρήνα της αρχιτεκτονικής του Καλατράβα;
Αφήνοντας στην άκρη την αισθητική και μένοντας στα… πεζά οικονομικά, γιατί έπρεπε να κατασκευαστούν αυτές οι φαραωνικές και πανάκριβες κατασκευές; Γιατί δεν επιλέχτηκε μια συνηθισμένη λύση στεγάστρου, χωρίς όλο αυτό το βαρύ μεταλλικό θέαμα; Την απάντηση τη δώσαμε παραπάνω: όσο πιο ακριβό το έργο τόσο μεγαλύτερη η «κονόμα» για τους εμπλεκόμενους. Για να δικαιολογηθεί δε το εξωφρενικό κόστος επιστρατεύονται μεγαλοϊδεάτικες παπάρες περί τοπόσημου, ιστορικού μνημείου και δε συμμαζεύεται. Αλήθεια, 19 χρόνια μετά τους ολυμπιακούς αγώνες της Αθήνας, είδατε να λειτουργεί ως τοπόσημο, ως τουριστική ατραξιόν, πόσω μάλλον ως ιστορικό μνημείο το συγκρότημα του ΟΑΚΑ;
Πόσο κόστισαν οι σχεδιασμένες από τον Καλατράβα κατασκευές; Οταν ρωτήθηκε ο ίδιος, σε συνέντευξη Τύπου το καλοκαίρι του 2004, πριν από τους Ολυμπιακούς Αγώνες, την ώρα που η κατασκευή των στεγάστρων τελείωνε, δεν είπε λέξη για το κόστος κατασκευής. Με ύφος αποικιοκράτη που δε σηκώνει συζήτηση, είπε πως «η Ελλάδα πλήρωσε πολλά για την ανάπλαση του συγκροτήματος του Ολυμπιακού Σταδίου, αλλά το έργο αξίζει τα χρήματα που καταβλήθηκαν»!
Μεταγενέστερα δημοσιεύματα μιλούσαν για 130 εκατομμύρια ευρώ μόνο για το στέγαστρο του κεντρικού σταδίου. Στη βουλή κατατέθηκαν στοιχεία που ανέβαζαν το κόστος όλων των «έργων Καλατράβα» σε περισσότερα από 370 εκατ. ευρώ. Το αρχικό κόστος ήταν λίγο πάνω από τα 250 εκατ. ευρώ. Υπέρβαση σχεδόν 50%! Αυτό είναι άλλο ένα από τα χαρακτηριστικά των «έργων Καλατράβα» σε όλο τον κόσμο. Δίνεται στην αρχή, σκόπιμα, ένα «αποδεκτό» κόστος και μετά αρχίζουν οι υπερβάσεις που εκτινάσσουν το τελικό κόστος.
Συμπέρασμα: φτιάχτηκε ένα αντιαισθητικό και πανάκριβο έργο, με διαδικασίες άρπα-κόλλα και με μελέτες της πλάκας, και προτού συμπληρωθεί εικοσαετία από την κατασκευή του διαπιστώνεται ότι είναι στατικά ανεπαρκές και επιπροσθέτως διαβρωμένο. Πόσο θα κοστίσει η αποκατάσταση (αν υποθέσουμε ότι θα είναι σωστή); Αγνωστο. Μήπως θα ήταν προτιμότερο να τις γκρεμίσουν αυτές τις φαραωνικές μεταλλικές κατασκευές και να κατασκευάσουν τυπικά στέγαστρα που θα κοστίσουν λιγότερο και θα απαιτούν μικρότερου κόστους συντήρηση;