Νικημένα φεύγουνε των εισβολέων τα χέρια,
και δίχως φως στα μάτια του στρατιώτη,
πλημμυρισμένα με αίμα τα παπούτσια
που πάτησαν την πόρτα τη δική σου, Στάλινγκραντ.
Με περηφάνεια είναι το ατσάλι σου φτιαγμένο,
η χαίτη σου από φωτεινούς πλανήτες,
οι επάλξεις σου είναι από καρβέλια μοιρασμένα,
το μέτωπό σου σκοτεινιασμένο, Στάλινγκραντ.
Η πατρίδα σου είναι από σφυριά και δάφνες,
στο χιονισμένο μεγαλείο σου είναι το αίμα,
πάνω στο χιόνι είναι η ματιά του Στάλιν,
με το αίμα σου πλεγμένη, Στάλινγκραντ.
Οι δάφνες, τα μετάλλια που οι νεκροί σου
απόθεσαν στο τρυπημένο στήθος
της γης, και τη συγκίνηση όλης
της ζωής και του θανάτου, Στάλινγκραντ.
Η βαθιά πίστη που τώρα ξαναφέρνεις
στην καρδιά του κουρασμένου ανθρώπου
με τη γενιά των ρούσων καπετάνιων
από το αίμα σου βγαλμένων, Στάλινγκραντ.
Η ελπίδα που γεννιέται μες στους κήπους
σαν το λουλούδι που προσμένουμε του δέντρου,
σελίδα χαραγμένη με τουφέκια,
τα γράμματα απ’ το φως σου, Στάλιγκραντ.
Τον Πύργο σου που ανέβασες στα ύψη,
τους ματωμένους πέτρινους βωμούς σου,
τους υπερασπιστές της ώριμης ηλικίας,
τους γιους της σάρκας της δικής σου, Στάλινγκραντ.
Τους παθιασμένους σου αετούς των βράχων,
τα μέταλλα που βύζαξε η ψυχή σου,
τους χαιρετισμούς με δάκρυα δίχως τέλος
και τα κύματα της αγάπης, Στάλινγκραντ.
Τα κόκκαλα καταραμένων δολοφόνων
τα σφαλισμένα μάτια του εισβολέα,
και τους καταχτητές καταδιωγμένους
πίσω απ’ τη λάμψη τη δική σου, Στάλινγκραντ.
Αυτοί που ταπεινώσαν την Αψίδα
και πέρασαν τα νερά του Σηκουάνα
με την ίδια τη συγκατάθεση του σκλάβου,
εμείνανε στο Στάλινγκραντ.
Αυτοί που στην ωραία Πράγα, πάνω
σε δάκρυα, σε σιωπή και προδοσία
περάσανε πατώντας τις πληγές της,
πεθάνανε στο Στάλινγκραντ.
Αυτοί που στις ελληνικές σπηλιές λερώσαν
τον κρυστάλλινο σπασμένο σταλαχτίτη
και τη γαλάζια κλασσική του ακρίβεια,
πού είναι χαμένοι τώρα, Στάλινγκραντ;
Αυτοί που γκρεμίσαν στην Ισπανία και κάψαν
κι αφήσαν την καρδιά αλυσσοδεμένη
της μάνας των δρυών και πολεμάρχων,
στα πόδια σου σαπίζουν, Στάλινγκραντ.
Εκείνοι που στην Ολλανδία ραντίσαν
τουλίπες και νερό με ματωμένη λάσπη,
κι άπλωσαν το σπαθί και το μαστίγιο,
τώρα αναπαύονται στο Στάλινγκραντ.
Εκείνοι που στης Νορβηγίας την άσπρη νύχτα
με ούρλιασμα τσακαλιού ξαμολυμένου
κάψαν την παγωμένη άνοιξή της,
βουβάθηκαν στο Στάλινγκραντ.
Τιμή σ’ εσέ γι’ αυτό που ο αγέρας φέρνει,
γι’ αυτό που τραγουδήθηκε, γι’ αυτό που τραγουδιέται,
τιμή για τα παιδιά σου, τις μανάδες
και για τους εγγονούς σου, Στάλινγκραντ.
Τιμή στον πολέμαρχο της ομίχλης,
τιμή στον κομισάριο, στο στρατιώτη,
τιμή στον ουρανό του φεγγαριού σου,
τιμή στον ήλιο το δικό σου, Στάλινγκραντ.
Φύλα μου ένα τουφέκι κ’ ένα αλέτρι,
κ’ ένα κομμάτι αφρού να μου φυλάξεις,
κ’ ένα κόκκινο στάχυ από τη γη σου,
μαζί μου να τα βάλουνε στο μνήμα,
για να γνωρίζουν, αν ποτέ αμφιβάλλουν,
πως αν και δεν πολέμησα μαζί σου,
πως πέθανα αγαπώντας σε, πως μ’ είχες αγαπήσει,
αυτό το μαύρο ρόδι αφήνω στην τιμή σου,
αυτόν τον ύμνο αγάπης για το Στάλινγκραντ.
Πάμπλο Νερούδα, Καινούριο τραγούδι αγάπης – Στο Στάλινγκραντ
Σήμερα, συμπληρώνονται 79 χρόνια από τη νίκη του σοβιετικού Κόκκινου Στρατού στη «μάχη του Στάλινγκραντ», όπως πολιτογραφήθηκαν οι πολεμικές επιχειρήσεις ανάμεσα στη ναζιστική Βέρμαχτ και τους συμμάχους της, από τη μια, και στον Κόκκινο Στρατό, από την άλλη, που άρχισαν στις 17 Ιούλη του 1942 και ολοκληρώθηκαν στις 2 Φλεβάρη του 1943, με την παράδοση των υπολειμμάτων της ναζιστικής 6ης στρατιάς και του επικεφαλής της στρατάρχη Φον Πάουλους. Εμείς θα συμπληρώναμε: 79 χρόνια από τότε που η ηθικοπολιτική ενότητα του σοσιαλιστικού συστήματος συνέτριβε τη ναζιστική πολεμική μηχανή.
Εχουν γραφεί τόμοι γι’ αυτή τη μάχη. Τα διαδοχικά επεισόδιά της δεν μπορούν ούτε επιγραμματικά να αναφερθούν σ’ ένα επετειακό αφιέρωμα. Ηταν μια από τις φονικότερες μάχες του Β’ παγκόσμιου πολέμου (800.000 νεκρούς και τραυματίες οι Γερμανοί και οι σύμμαχοί τους – 478.741 νεκρούς και 650.000 τραυματίες, στρατιώτες και πολίτες οι σοβιετικοί). Και βέβαια, ήταν η μάχη-καμπή στον πόλεμο. Ο σοβιετικός Κόκκινος Στρατός πήρε την πρωτοβουλία των επιχειρήσεων και έκτοτε δεν την ξαναέχασε ποτέ, μέχρι που ύψωσε την κόκκινη σημαία με το σφυροδρέπανο στον τρούλο του Ράιχσταγκ.
Ο στόχος του Χίτλερ δεν ήταν μόνο συμβολικός: να καταλάβει την πόλη που έφερε το όνομα του ηγέτη των μπολσεβίκων και της Σοβιετικής Ενωσης, Ιωσήφ Βησαριόνοβιτς Στάλιν. Ηταν υπολογιστικός από την άποψη του πολέμου: θα άνοιγε δρόμο προς τα πετρέλαια του Καυκάσου. Για τον ίδιο λόγο, η σοβιετική ηγεσία αποφάσισε να κρατήσει πάση θυσία το Στάλινγκραντ. Και τα κατάφερε χωρίς για καιρό να έχει τη στρατιωτική υπεροχή, χάρη στο πραγματικά μεγαλοφυές πολεμικό σχέδιο που κατέστρωσαν οι Στάλιν και Βασιλέφσκι με τους επιτελείς τους, αλλά κυρίως χάρη στον ηρωισμό που επέδειξαν οι στρατιώτες του Κόκκινου Στρατού και οι πολίτες κάτοικοι του Στάλινγκραντ, εργάτες στην πλειοψηφία τους.
Μπορεί κανείς να πει, χωρίς τον κίνδυνο να κάνει λάθος, ότι η μάχη του Στάλινγκραντ υπήρξε η κορυφαία απόδειξη του σταλινικού στρατιωτικού δόγματος, σύμφωνα με το οποίο αποφασιστικός παράγοντας για την έκβαση ενός πολέμου είναι η ηθικοπολιτική ενότητα λαού και στρατού και η ισχύς των μετόπισθεν που αυτή εξασφαλίζει.
Στις 5 Οκτώβρη του 1942, ο Στάλιν έστειλε στο στρατηγό Γερόμενκο το εξής μήνυμα:
«Ο αντίπαλος μπορεί να περικυκλώσει την 62η, την 64η και άλλες στρατιές αν καταλάβει το κέντρο και περάσει τον Βόλγα. Ο εχθρός μπορεί να το κάνει αυτό καθώς κατέχει διασταυρώσεις και στα βόρεια, και στο κέντρο και στα νότια του Στάλινγκραντ. Για να αποτραπεί αυτή η πιθανότητα, πρέπει να απωθήσετε τον αντίπαλο και να καταλάβετε τα σπίτια και τους δρόμους που πήρε από Εσάς. Για να γίνει αυτό πρέπει να μετατρέψετε το κάθε σπίτι και την κάθε γειτονιά σε οχυρά. Απαιτώ από Εσάς να λάβετε όλα τα κατάλληλα μέτρα για την άμυνα του Στάλινγκραντ. Το Στάλινγκραντ δεν πρέπει να παραδοθεί στον αντίπαλο, ενώ οι περιοχές που κατέλαβε πρέπει να απελευθερωθούν».
Από εκείνη τη μέρα, ανάμεσα στους στρατιώτες που πολεμούσαν και στους εργάτες που τους συνέδραμαν, ένα σύνθημα μεταδιδόταν από στόμα σε στόμα: «Δεν υπάρχει γη για μας πέρα από τον Βόλγα».
Δρόμο με δρόμο, πολυκατοικία με πολυκατοικία, σπίτι με σπίτι, καμιά φορά και δωμάτιο με δωμάτιο, οι σοβιετικοί μαχητές αντιμετώπιζαν τον ναζί εισβολέα. Κέρδιζαν και έχαναν μέτρα, υποχωρούσαν αναγκαστικά αλλά ταχύτατα αντεπιτίθεντο. Τα εργοστάσια «Κόκκινος Οκτώβρης» και «Οδοφράγματα», καμάρια της σοσιαλιστικής οικοδόμησης, έγιναν θέατρα των πιο σκληρών συγκρούσεων. Στις 5 Νοέμβρη, το Σοβιέτ Αντιπροσώπων των Εργαζομένων γιόρτασε την 25η επέτειο της Οκτωβριανής Επανάστασης σε ένα από τα ναυπηγεία της πόλης. Ο στρατηγός Σουμίλοφ, διοικητής της 64ης Στρατιάς, πήρε το λόγο για να εξάρει τη βοήθεια των πολιτών στην άμυνα του Στάλινγκραντ, στην οποία μαζί με τους στρατιώτες συμμετείχαν 75.000 εργάτες, μηχανικοί, αγρότες και νεολαίοι.
H Σοβιετική Ενωση έδωσε μόνη της τη μάχη του Στάλινγκραντ, το οποίο πολιορκούσαν οχτώ ναζιστικές στρατιές. Οι Αγγλοαμερικάνοι αρνήθηκαν πεισματικά να ανοίξουν το δεύτερο μέτωπο στην Ευρώπη, όπως πιεστικά ζητούσε ο Στάλιν. Εκτιμούσαν ότι η ναζιστική Γερμανία με τη Σοβιετική Ενωση θα αλληλοεξοντώνονταν, οπότε αυτοί θα γίνονταν οι κυρίαρχοι του μεταπολεμικού κόσμου. Ο Τσόρτσιλ ταξίδεψε στην ΕΣΣΔ τον Αύγουστο του ’42. Ο Στάλιν ξαναέθεσε το ζήτημα του ανοίγματος δεύτερου μετώπου στην Ευρώπη. Ο Τσόρτσιλ αρνήθηκε, ενώ ο Χάριμαν, που εκπροσωπούσε τον Ρούσβελτ, υποστήριξε τον Τσόρτσιλ. Ολα αυτά τα κατέγραψε ο Στάλιν σε υπόμνημα που έστειλε στη βρετανική και την αμερικάνικη κυβέρνηση την επόμενη μέρα (μπορεί κανείς να το βρει στην Αλληλογραφία των Στάλιν-Ρούσβελτ-Τσόρτσιλ, που έχει εκδοθεί και στα ελληνικά).
Εστω και μόνοι, όμως, οι σοβιετικοί άντεξαν στην επίθεση υπέρτερων ναζιστικών δυνάμεων, τις καθήλωσαν και μετά αντεπιτέθηκαν για να τις κατατροπώσουν.
Στις 19 Νοέμβρη του 1942, ο Στάλιν έδωσε την εντολή να ξεκινήσει η επιχείρηση «Ουρανός», το σχέδιο της οποίας είχαν ετοιμάσει οι Ζούκοφ και Βασιλέφσκι, σύμφωνα με τις εντολές του Στάλιν. Οι Γερμανοί σύντομα εγκλωβίστηκαν και μέσα σε μια περιοχή λίγων τετραγωνικών χιλιομέτρων βρέθηκαν περικυκλωμένοι 250.000 στρατιώτες. Οι Σοβιετικοί τους ζήτησαν να παραδοθούν, όμως η διαταγή του Χίτλερ ήταν επίθεση μέχρις εσχάτων. Η προσπάθεια της Λουφτβάφε να τους ανεφοδιάσει από αέρος κατέληξε στη συντριβή 490 αεροπλάνων.
Στις 2 Φλεβάρη του 1943, ο στρατάρχης πλέον Φον Πάουλους περικυκλώθηκε στο αρχηγείο του και αναγκάστηκε να παραδοθεί. Μετά από 200 μέρες, ο Κόκκινος Στρατός είχε νικήσει στη «μεγαλύτερη μάχη στην ιστορία των πολέμων», όπως τη χαρακτήρισε ο Στάλιν.
Ο πόλεμος είχε κριθεί. Από τη νίκη στο Στάλινγκραντ και μετά, ο Κόκκινος Στρατός δεν έχασε ποτέ την πρωτοβουλία. Ηταν ζήτημα χρόνου να ολοκληρωθεί ο σοβιετικός θρίαμβος μέσα στο Βερολίνο.
«Συγχαίρω εσάς και τα στρατεύματα του μετώπου του Ντον για το επιτυχημένο ξεκαθάρισμα των εχθρικών στρατευμάτων που είχαν κυκλωθεί κοντά στο Στάλινγκραντ. Εκφράζω τις ευχαριστίες μου σε όλους τους μαχητές, διοικητές και πολιτικούς καθοδηγητές του μετώπου του Ντον για τις εξαιρετικές αυτές πολεμικές επιχειρήσεις», έγραφε ο Στάλιν στην ημερήσια διαταγή που έστειλε στις 2 Φλεβάρη του 1943 στον στρατάρχη Βορόνοφ και τον στρατηγό Ροκοσόφσκι. Ακολούθησαν τα -αναγκαστικά- συγχαρητήρια του Τσόρτσιλ και του Ρούσβελτ…
Ο Βασίλι Ζάιτσεφ, ο ελεύθερος σκοπευτής (ένας από τους πολλούς, άνδρες και γυναίκες), που κατά τη διάρκεια της μάχης του Στάλινγκραντ σκότωσε 225 στρατιώτες των ναζί, συμπεριλαμβανόμενων 11 ελεύθερων σκοπευτών, περιέγραφε τα εγκλήματα των ναζί που είδε με τα ίδια του τα μάτια και τόνιζε: «Δεν μπορείς να κάνεις τίποτε, το κρατάς μέσα σου. Και αισθάνεσαι μόνο μια επιθυμία: να σκοτώσεις όσο πιο πολλούς Γερμανούς μπορείς».
Ο Πούτιν διοργανώνει φιέστες και επανονομάζει την πόλη Στάλινγκραντ (από Βόλγογκραντ που ονομάζεται σήμερα) για έξι μέρες κάθε χρόνο, για να αποτίσει φόρο τιμής, παρουσιάζοντας ταυτόχρονα τη μάχη σαν τη μεγαλύτερη απόδειξη πατριωτισμού και εθνικής αφοσίωσης των στρατιωτών. Προσπαθεί να ενσωματώσει το Μεγάλο Πατριωτικό Πόλεμο στην εθνικιστική ιδεολογία της ιμπεριαλιστικής Ρωσίας. Ομως, ο Μεγάλος Πατριωτικός Πόλεμος δόθηκε στο όνομα ενός νέου πατριωτισμού, του σοβιετικού πατριωτισμού, όπως τον είχε ορίσει ο Στάλιν, που είχε στη βάση του την τιτάνια μάχη των λαών της ΕΣΣΔ και της μπoλσεβίκικης ηγεσίας για την οικοδόμηση του κομμουνισμού.
ΥΓ1. Στο youtube υπάρχει η επική ταινία του Νικολάι Πετρόφ (γυρισμένη στη Σοβιετική Ενωση το 1949), «Η μάχη του Στάλινγκραντ» (σε δύο μέρη: «Ούτε βήμα πίσω» και «Η νίκη»). Μόνο με αγγλικούς υπότιτλους.
ΥΓ2. Πριν από μερικά χρόνια, ο γερμανός ιστορικός Γιόχαν Χέλμπεκ κυκλοφόρησε ένα βιβλίο με τίτλο «Τα πρωτόκολλα του Στάλινγκραντ». Ο Χέλμπεκ είχε πρόσβαση σε μερικές χιλιάδες συνεντεύξεις με στρατιώτες και αξιωματικούς του Κόκκινου Στρατού που φυλάσσονταν στη Σοβιετική Ακαδημία Επιστημών, ένα μικρό μέρος από τις οποίες είδε το φως της δημοσιότητας μετά το 1945. Μιλούν, δηλαδή, οι ίδιοι οι πρωταγωνιστές της μάχης από τη σοβιετική πλευρά και όχι αναθεωρητές ιστορικοί και χολιγουντιανοί σεναριογράφοι, σαν αυτούς που πριν μερικά χρόνια παρουσίασαν τον θρυλικό Βασίλι Ζάιτσεφ σαν έναν πολιτικά αδιάφορο νεαρό, που συνέχισε να πολεμά εκβιαζόμενος από το κόμμα, που έφτιαχνε μ’ αυτόν έναν προπαγανδιστικό μύθο. Στο βιβλίο του Χέλμπεκ μιλάει ο ίδιος ο Ζάιτσεφ και μιλά με συγκλονιστικό τρόπο, για τα εγκλήματα των ναζί που είδε μπροστά στα μάτια του. Περισσότερα γι’ αυτό το βιβλίο, που το είχαν παρουσιάσει τα «Νέα», γράψαμε τον Νοέμβρη του 2012, υπό τον τίτλο Η εκδίκηση.
