Η επανάσταση του Οκτώβρη του 1917 και ο δρόμος για την οικοδόμηση του σοσιαλισμού παραμένουν στην επικαιρότητα και στις μέρες μας. Σήμερα ο παγκόσμιος καπιταλισμός φανερώνει για άλλη μια φορά τα αδιέξοδά του και την ανικανότητά του. Οι οικονομικές κρίσεις γίνονται όλο και πιο συχνές. Και αυτό, παρόλο που η εκμετάλλευση της εργατικής τάξης και των λαών παγκοσμίως εντείνεται. Ακόμη και ο τρόπος που διαχειρίζεται το ζήτημα της πανδημίας δείχνει τα συστημικά του όρια. Για το καπιταλιστικό σύστημα τα κέρδη είναι πάντα πάνω από τον άνθρωπο. Αυτό δεν αλλάζει, γιατί είναι δομικό στοιχείο του καπιταλισμού. Δεν είναι θέμα διαχείρισης της εξουσίας, αλλά συστημικό.
Τον Οκτώβρη του 1917, οι μπολσεβίκοι και οι εργαζόμενες μάζες δεν πήγαν να διαχειριστούν την αστική εξουσία. Πάλεψαν και πέτυχαν την ανατροπή της αστικής τάξης, εδραίωσαν τη σοβιετική εξουσία και άνοιξαν το δρόμο για την οικοδόμηση του σοσιαλισμού, τον οποίο και κατάφεραν να χτίσουν, για να αρχίσει να τον γκρεμίζει ο ρεβιζιονισμός από τα μέσα της δεκαετίας του πενήντα. Η ζημιά που έκανε ο ρεβιζιονισμός στο επαναστατικό κίνημα είναι τεράστια και οφθαλμοφανής ακόμα και στις μέρες μας. Η απογοήτευση και η ιδεολογική σύγχυση είναι αυτές που κυριαρχούν.
Από αυτή τη άποψη, η στάση των μπολσεβίκων και η αταλάντευτη πάλη τους με τον οπορτουνισμό όλων των αποχρώσεων έχει να μας διδάξει πολλά. Χωρίς την πλήρη ρήξη με το ρώσικο και διεθνή οπορτουνισμό η Οκτωβριανή Επανάσταση δε θα είχε γίνει πραγματικότητα. Το μπολσεβίκικο κόμμα δε βάδιζε στα τυφλά. Συγκροτήθηκε θεωρητικά και προγραμματικά πάνω σε στέρεες βάσεις. Εμαθε πώς να βαδίζει στρατηγικά προς τον εκάστοτε στόχο του και πώς να κάνει τακτικούς ελιγμούς όταν ήταν αναγκαίο.
Η Οκτωβριανή Επανάσταση δε θα είχε γίνει και δε θα είχε πετύχει εάν δεν υπήρχε ένας συνδυασμός αντικειμενικών και υποκειμενικών παραγόντων που ευνοήσαν το ξέσπασμα και τη νίκη της. Παράγοντες εσωτερικοί και εξωτερικοί, όπως και κάποιες ιδιομορφίες, επηρέασαν είτε με τον ένα είτε με τον άλλο τρόπο την εξέλιξή της.
Αιτίες που καθόρισαν τη νίκη της επανάστασης
Οι συνθήκες που καθόρισαν την επικράτηση της επανάστασης θα μπορούσαν να χωριστούν σε εσωτερικές και εξωτερικές.
Στις εξωτερικές συνθήκες πρέπει να αναφέρουμε ότι ο ιμπεριαλιστικός πόλεμος απασχολούσε τόσο πολύ τα δύο αντιμαχόμενα στρατόπεδα που αρχικά δεν έδωσαν τόσο μεγάλη προσοχή στο να χτυπήσουν την επανάσταση. Μετέπειτα, βέβαια, προσπάθησαν να χτυπήσουν τη σοβιετική εξουσία με όλους τους τρόπους. Με στρατιωτικές εισβολές, οικονομικούς αποκλεισμούς αντισοβιετική προπαγάνδα στο εσωτερικό των χωρών τους και αναπαραγωγή ψευδών ειδήσεων, χρηματική και στρατιωτική ενίσχυση όλων των αντισοβιετικών πολιτικών δυνάμεων στο εσωτερικό της σοβιετικής δημοκρατίας.
Επίσης, το γεγονός του αιματηρού και καταστροφικού πολέμου είχε δημιουργήσει στις ίδιες τις εργαζόμενες μάζες μια τεράστια δίψα για ειρήνη. Η προλεταριακή επανάσταση αποτελούσε τη μόνη πραγματική διέξοδο στο ζήτημα αυτό. Ο πόθος για ειρήνη έδωσε πολύ ισχυρή ώθηση στην Οκτωβριανή Επανάσταση και δημιούργησε μαζική συμπάθεια στους λαούς όλου του κόσμου απέναντι στα σοβιέτ και τους μπολσεβίκους που δεν έπαψαν στιγμή να παλεύουν ενάντια στον ιμπεριαλιστικό πόλεμο.
Να αναφέρουμε ακόμα ότι παρά το ισχυρό πλήγμα που είχε δεχτεί το εργατικό κίνημα στην Ευρώπη, εξαιτίας του πολέμου και της ανοιχτής προδοσίας της παγκόσμιας σοσιαλδημοκρατίας, η εργατική τάξη στάθηκε πιστός σύμμαχος της επανάστασης στη Ρωσία από την πρώτη κιόλας στιγμή. Κι αυτό γιατί ένιωθε και αντιλαμβανόταν ότι ο αγώνας αυτός είναι και δικός της.
Στο εσωτερικό πεδίο πρέπει να αναφέρουμε ότι η Οκτωβριανή Επανάσταση είχε την πιο δραστήρια υποστήριξη της τεράστιας πλειοψηφίας της εργατικής τάξης. Η φτωχή αγροτιά στάθηκε στο πλευρό της εξέγερσης, όπως και η πλειοψηφία των στρατιωτών, η ανάγκη για ειρήνη και γη καθόρισε τη στάση τους.
Βέβαια, η μαζική προσχώρηση των εργαζόμενων μαζών στην επανάσταση δε θα μπορούσε να επιτευχθεί αν δεν υπήρχε το κόμμα των μπολσεβίκων. Ενα κόμμα δοκιμασμένο στη φωτιά της μάχης, με πείρα και πειθαρχία, που κατάφερε να πάρει με το μέρος του τις εργαζόμενες μάζες που το εμπιστεύτηκαν βλέποντας την τίμια και αταλάντευτη στάση του όλα τα χρόνια που προηγήθηκαν της επανάστασης.
Θετικό ήταν επίσης και το ότι η ρώσικη αστική τάξη ήταν λίγο αδύναμη. Σε αυτό έπαιξε ρόλο και η σχετική καθυστέρηση του ρώσικου καπιταλισμού, αλλά και η εξάντλησή του εξαιτίας του πολέμου. Κανένα από τα αστικά κόμματα δεν αποδείχτηκε ικανό να πάρει στα χέρια του το τιμόνι. Τελευταία ελπίδα της αστικής τάξης υπήρξαν τα συμβιβαστικά κόμματα των εσέρων και των μενσεβίκων, που και αυτά χρεοκόπησαν πολύ γρήγορα στη συνείδηση του λαού και δεν μπόρεσαν να σταματήσουν το επαναστατικό κύμα.
Στα συν για την επικράτηση της επανάστασης υπήρξε, τέλος, η μεγάλη έκταση του κράτους, που επέτρεπε μια μεγαλύτερη ευκολία κινήσεων σε μια σειρά κυρίως στρατιωτικών περιπτώσεων, αλλά και η ύπαρξη επαρκών πρώτων υλών και καυσίμων, τα οποία έχοντάς τα στη διάθεσή της η σοβιετική εξουσία, μπόρεσε να χτυπήσει καλύτερα την αντεπανάσταση.
Υπήρχαν βέβαια και αρκετά μειονεκτήματα, από την άποψη εσωτερικών και εξωτερικών συνθηκών. Η εργατική τάξη αποτελούσε ένα πολύ μικρό ποσοστό του λαού, κάτι που δεν ίσχυε στις πιο προηγμένες καπιταλιστικά χώρες. Επίσης, στο εξωτερικό τα σοβιέτ δε είχαν να στηριχτούν σε κάποιο άλλο σοσιαλιστικό κράτος. Δεκαετίες αργότερα, οι νεαρές λαϊκές δημοκρατίες σε Κίνα και Ευρώπη είχαν τη βοήθεια της ΕΣΣΔ για να σταθούν πιο εύκολα στα δικά τους πόδια.
Οι κύριες ιδιομορφίες της Οκτωβριανής Επανάστασης
Δύο θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι οι κύριες ιδιομορφίες της επανάστασης στη Ρωσία. Η πρώτη είναι ότι η προλεταριακή επανάσταση ξέσπασε σε μια καθυστερημένη καπιταλιστικά χώρα όπως ήταν η Ρωσία. Στον «πιο αδύναμο κρίκο του ιμπεριαλισμού». Η κυρίαρχη άποψη τότε, από τους οπορτουνιστές της σοσιαλδημοκρατίας, ήταν ότι η σοσιαλιστική επανάσταση θα ξεσπάσει στις προηγμένες καπιταλιστικές χώρες.
Ο Λένιν, μελετώντας τον ιμπεριαλισμό, «ανακάλυψε» το νόμο της ανισόμετρης ανάπτυξης των καπιταλιστικών χωρών και από εκεί τη δυνατότητα για τη νίκη του σοσιαλισμού σε μια χώρα, χωρίς αυτή η χώρα να είναι απαραίτητα και αναπτυγμένη καπιταλιστικά.
«Η ανισόμετρη οικονομική και πολιτική ανάπτυξη είναι απόλυτος νόμος του καπιταλισμού. Από δω βγαίνει πως είναι δυνατή η νίκη του σοσιαλισμού στην αρχή σε λίγες ή ακόμη και σε μια μονάχα, χωριστά παρμένη καπιταλιστική χώρα. Το νικηφόρο προλεταριάτο αυτής της χώρας, απαλλοτριώνοντας τους καπιταλιστές και οργανώνοντας στη χώρα του τη σοσιαλιστική παραγωγή, θα ορθωνόταν ενάντια στον υπόλοιπο κόσμο, τον καπιταλιστικό κόσμο, παίρνοντας μαζί του τις καταπιεζόμενες τάξεις των άλλων χωρών, ξεσηκώνοντας στις χώρες αυτές εξεγέρσεις ενάντια στους καπιταλιστές, δρώντας σε περίπτωση ανάγκης ακόμη και με στρατιωτική δύναμη ενάντια στις εκμεταλλεύτριες τάξεις και τα κράτη τους. Πολιτική μορφή της κοινωνίας, όπου νικάει το προλεταριάτο, ανατρέποντας την αστική τάξη, θα είναι η λαοκρατική δημοκρατία, που θα συγκεντρώσει όλο και περισσότερο τις δυνάμεις του προλεταριάτου του δοσμένου έθνους ή των δοσμένων εθνών στην πάλη ενάντια στα κράτη που δεν θα έχουν ακόμη περάσει στο σοσιαλισμό. Δεν είναι δυνατή η εξάλειψη των τάξεων χωρίς τη δικτατορία της καταπιεζόμενης τάξης, του προλεταριάτου. Δεν είναι δυνατή η ελεύθερη ένωση των εθνών στο σοσιαλισμό χωρίς μια λίγο-πολύ μακρόχρονη, επίμονη πάλη των σοσιαλιστικών δημοκρατιών ενάντια στα οπισθοδρομικά κράτη».(Λένιν, Απαντα, τόμος 26).
Η δεύτερη ιδιομορφία είναι κάτι που αναφέρθηκε και πιο πάνω: το πολύ μικρό ποσοστό της εργατικής τάξης στο σύνολο του λαού. Η πλειοψηφία του λαού στη Ρωσία ήταν αγρότες και το αν θα είχε τη στήριξή τους το προλεταριάτο ήταν αυτό που θα έκρινε και την τύχη της επικείμενης επανάστασης. Μην ξεχνάμε ότι ένας από τους κυριότερους (αν όχι ο κυριότερος) λόγους που χάθηκαν οι επαναστάσεις του 1848 και του 1871 στη Γαλλία ήταν το γεγονός ότι η αγροτιά στήριξε την αστική τάξη στη μάχη της με το προλεταριάτο. Η εργατοαγροτική συμμαχία, ως βάση για τη δικτατορία του προλεταριάτου και ειδικά σε μια χώρα όπως η Ρωσία, και το αγροτικό ζήτημα γενικά, είναι κάτι που διαπερνά σαν κόκκινη γραμμή όλη την ιστορία της επανάστασης, από την αρχή της ως και την παλινόρθωση του καπιταλισμού.
Αυτά τα δύο ζητήματα θα αποτελέσουν και το πεδίο σύγκρουσης ανάμεσα στην επαναστατική γραμμή και την οπορτουνιστική γραμμή των ποικίλων αντιπολιτεύσεων στο μπολσεβίκικο κόμμα. Από τις πρώτες μέρες της επανάστασης θα υπάρξουν πολλές πολιτικές συγκρούσεις μέσα στο μπολσεβίκικο κόμμα. Η έλλειψη πίστης στις δυνάμεις της σοσιαλιστικής επανάστασης είναι αυτή που χαρακτηρίζει κατά κύριο λόγο τις εσωκομματικές οπορτουνιστικές απόψεις.
Οι συγκρούσεις αυτές θα κορυφωθούν στα μέσα περίπου της δεκαετίας του ‘20 ως το τέλος της. Θα καταλήξουν με τη συντριπτική ήττα των αντιπολιτεύσεων. Από τη μία η σοσιαλδημοκρατική αντιπολίτευση των Τρότσκι – Ζηνόβιεφ, που πίσω από την «αριστερή» φρασεολογία επαναλάμβανε τη γνωστή θέση των σοσιαλδημοκρατών της Ευρώπης για το αδύνατο της οικοδόμησης του σοσιαλισμού σε μια χώρα, και από τη άλλη η δεξιά αντιπολίτευση των Μπουχάριν – Ρίκοφ, που με τις θέσεις ενάντια στην κολλεκτιβοποίηση και σε μια σειρά άλλα ζητήματα, οδηγούσαν την επανάσταση στον ταξικό συμβιβασμό και στην ήττα.
Ο παγκόσμιος χαρακτήρας της Οκτωβριανής Επανάστασης
Η Οκτωβριανή Επανάσταση σίγουρα αποτέλεσε απάντηση σε κάθε λογής οπορτουνιστές, δεξιούς και «αριστερούς», που αρνούνταν τη δυνατότητα της οικοδόμησης και τη νίκη του σοσιαλισμού σε μία μόνο χώρα και ειδικά σε μία καθυστερημένη καπιταλιστικά χώρα σαν τη Ρωσία. Η σημασία της όμως δεν εξαντλείται εκεί. Εχει και άλλες, εξίσου, αν όχι σημαντικότερες, πλευρές.
Η νίκη του σοσιαλισμού δεν υπήρξε αυτοσκοπός. Ο Οκτώβρης αποτέλεσε την απαρχή της παγκόσμιας επανάστασης. Οι μπολσεβίκοι θεωρούσαν (και έτσι ήταν) την επανάσταση όχι ως αυτάρκες μέγεθος αλλά ως μέσο επιτάχυνσης της επανάστασης σε άλλες χώρες.
«Γιατί η νίκη της επανάστασης σε μια χώρα, και στη δοσμένη περίπτωση στη Ρωσία, δεν είναι μονάχα προϊόν της ανισόμετρης ανάπτυξης και της προοδευτικής αποσύνθεσης του ιμπεριαλισμού. Είναι ταυτόχρονα απαρχή και προϋπόθεση της παγκόσμιας επανάστασης». (Στάλιν, Απαντα, τόμος 6).
Επίσης, οι μπολσεβίκοι ανέδειξαν και ανέλυσαν το εθνικό ζήτημα και την ιδιαίτερη σημασία του στις εξαρτημένες χώρες και στις αποικίες. Τόνισαν ότι οι εθνικοί και οι αντιαποικιακοί πόλεμοι είναι και αυτοί, μαζί με τις σοσιαλιστικές επαναστάσεις, ένας ακόμα κρίκος για την ήττα του ιμπεριαλισμού και τη νίκη της παγκόσμιας επανάστασης και τον κομμουνισμό.
Η ιστορία της ΕΣΣΔ μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του πενήντα αναδεικνύει το διεθνιστικό χαρακτήρα της επανάστασης. Η στήριξη των σοσιαλιστικών, των εθνικοαπελευθερωτικών και αντιαποικιακών επαναστάσεων είναι ένα ιστορικά αδιαμφισβήτητο γεγονός. Στήριξε τους επαναστατικούς αγώνες σε Ουγγαρία, Γερμανία, Κίνα, Ισπανία και αλλού. Η στάση της και οι θυσίες της ΕΣΣΔ στον αντιφασιστικό αγώνα, όπως και η στρατιωτική, πολιτική και οικονομική βοήθεια στις Λαϊκές Δημοκρατίες μεταπολεμικά, είναι μια ακόμα απόδειξη.
Η σημασία της Οκτωβριανής Επανάστασης παραμένει διαχρονική και παγκόσμια για το προλεταριάτο και τους εκμεταλλευόμενους λαούς. Η ιστορική πορεία θα το αποδείξει και στην πράξη.