Παρά τις υποχωρήσεις του προέδρου της Ουκρανίας Βίκτορ Γιανουκόβιτς τις τελευταίες μέρες, δε διαφαίνεται, τουλάχιστον τη στιγμή που γράφονται αυτές οι γραμμές, άρση του αδιεξόδου με την επίτευξη κάποιας πολιτικής συμφωνίας με την αντιπολίτευση. Ούτε η παραίτηση της κυβέρνησης, ούτε η ακύρωση από τη βουλή του επίμαχου νόμου για τον περιορισμό των διαδηλώσεων, ούτε η χορήγηση αμνηστίας στους συλληφθέντες στη διάρκεια των διαδηλώσεων, με την προϋπόθεση της εκκένωσης των καταληφθέντων κυβερνητικών κτιρίων, φαίνεται να ικανοποιούν την αντιπολίτευση και τους δυτικούς πάτρονές της. Στόχος είναι τώρα η παραίτηση του Γιανουκόβιτς και η διεξαγωγή πρόωρων προεδρικών εκλογών.
Η κατάσταση στην Ουκρανία είναι πολύπλοκη και οι πολιτικές εξελίξεις απρόβλεπτες. Καθοριστικός παράγοντας είναι το μπρα-ντε-φερ μεταξύ Ρωσίας και ΕΕ – ΗΠΑ. Η Ρωσία είναι αποφασισμένη να σταματήσει τη γερμανική οικονομική προέλαση προς ανατολάς και να κρατήσει το ΝΑΤΟ μακριά από τα σύνορά της. Η απόφαση της ουκρανικής βουλής στις 21 Νοέμβρη να αναστείλει την υπογραφή της προενταξιακής συμφωνίας και να στραφεί προς την ανάπτυξη των οικονομικών σχέσεων με τη Ρωσία ήταν η πρώτη σημαντική ήττα και ισχυρό πολιτικό και οικονομικό πλήγμα των δυτικοευρωπαϊκών ιμπεριαλιστικών δυνάμεων στην προέλασή τους προς ανατολάς. Κι αυτό δεν το «συγχώρεσαν» στον Γιανουκόβιτς. Με αφορμή το νόμο για τον περιορισμό των διαδηλώσεων, επιδιώκουν να πάρουν τη ρεβάνς, εκμεταλλευόμενοι τον ουκρανικό εθνικισμό και χρησιμοποιώντας ως όχημα τις φυλοδυτικές και τις εθνικιστικές και ακροδεξιές-νεοναζιστικές πολιτικές δυνάμεις.
Οι ανοιχτές παρεμβάσεις δυτικών κυβερνητικών παραγόντων και αξιωματούχων συνεχίζονται, παρόλο που σ’ αυτή τη φάση δεν είναι τόσο απροκάλυπτες και προκλητικές. Για παράδειγμα, η Κάθριν Αστον, επικεφαλής της Εξωτερικής Πολιτικής της ΕΕ, επισκέφτηκε δύο φορές σε μια βδομάδα το Κίεβο, ο Γενικός Γραμματέας του ΝΑΤΟ Αντερς Ρασμούσεν, σε συνέντευξή του στις 29 Γενάρη κατηγόρησε τη Ρωσία ότι πίεσε την Ουκρανία να μην υπογράψει την προενταξιακή συμφωνία και την ίδια μέρα η Μέρκελ, σε ομιλία της για την εξωτερική πολιτική της νέας κυβέρνησης ενώπιον της βουλής, είπε ότι παραμένει ανοιχτή η πρόταση της ΕΕ προς το Κίεβο για την υπογραφή της συμφωνίας οικονομικής σύνδεσης και ανέβασε τους τόνους υποστήριξης προς τους αντικυβερνητικούς διαδηλωτές, λέγοντας πως «τα αιτήματά τους είναι δικαιολογημένα και πρέπει να εισακουστούν».
Μια μέρα νωρίτερα, ο ρώσος πρόεδρος από τις Βρυξέλλες, όπου βρέθηκε για την καθιερωμένη συνάντησή του με το προεδρείο της ΕΕ, προειδοποίησε την ΕΕ να μείνει μακριά από την Ουκρανία. «Οσο περισσότεροι είναι οι μεσολαβητές τόσο περισσότερα προβλήματα υπάρχουν. Δεν είμαι σίγουρος ότι η Ουκρανία χρειάζεται μεσολαβητές» επισήμανε ο Πούτιν. Και πρόσθεσε: «Μπορώ μόνο να φανταστώ ποιες θα ήταν οι αντιδράσεις αν στο αποκορύφωμα της κρίσης στην Ελλάδα ή στην Κύπρο ο υπουργός μας των Εξωτερικών εμφανιζόταν σε ένα αντιευρωπαϊκό συλλαλητήριο και παρότρυνε το λαό να κάνει κάτι». Συν τοις άλλοις, στην παρατήρηση του προέδρου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Βαν Ρομπάι ότι δεν υπάρχει αντίφαση ανάμεσα στις συμφωνίες της Ουκρανίας με την ΕΕ και τη Ρωσία, ο Πούτιν απάντησε ότι η συμφωνία με τον Γιανουκόβιτς είναι ασύμβατη με την υπογραφή από το Κίεβο συμφωνίας με την ΕΕ. Και πρόσθεσε: «Πιθανότατα δε θα καταφέρουμε να διατηρήσουμε τις προνομιακές συμφωνίες με την Ουκρανία (αγορά ομολόγων ύψους 15 δισ. δολαρίων και 30% μείωση της τιμής του φυσικού αερίου) αν υπογράψει τη συμφωνία σύνδεσης με την ΕΕ», διευκρινίζοντας ότι η τήρηση της συμφωνίας δεν εξαρτάται από τη μορφή της νέας κυβέρνησης.
Ο ρόλος του Σβόμποντα
Επίσημος σύμμαχος των δύο βασικών φυλοδυτικών κομμάτων της αντιπολίτευσης, της φυλακισμένης Γιούλια Τιμοσένκο και του πρώην πυγμάχου Βιτάλι Κλίτσκο, είναι από την αρχή το Σβόμποντα (Ελευθερία), ένα κόμμα που πρωτοεμφανίστηκε ως ναζιστικό και έχει τις ιστορικές ρίζες του στα τάγματα ασφαλείας του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Μέχρι το 2004 το Σβόμποντα ονομαζόταν «Εθνικοσοσιαλιστικό Κόμμα Ουκρανίας» με σαφή αναφορά στο «Εθνικοσοσιαλιστικό Κόμμα» του Χίτλερ.
Οπως αποκαλύπτει το αμερικάνικο περιοδικό «The Nation», σε εκτενές ρεπορτάζ με τίτλο «Ο ουκρανικός εθνικισμός στην καρδιά του "Euromaidan"» (σ.σ. πλατεία της Ανεξαρτησίας), το Σβόμποντα έχει την ευθύνη για την πιο συμβολική εικόνα από την πλατεία της Ανεξαρτησίας. Στις 8 Δεκέμβρη, μασκοφόροι διαδηλωτές ανεμίζοντας τις μπλε σημαίες του Σβόμποντα και φωνάζοντας «κρεμάστε τους κομμουνιστές», γκρέμισαν το άγαλμα του Λένιν στο κέντρο της πόλης. Ενας από τους ηγέτες του Σβόμποντα, o Ιγκόρ Μιροσνιτσένκο, που κατηγορείται ότι γκρέμισε ένα άγαλμα του Λένιν σε άλλη πόλη, δήλωσε στους δημοσιογράφος ότι το κόμμα του έχει την ευθύνη.
Το Σβόμποντα είναι το πιο ορατό κόμμα στην πλατεία, έχει καταλάβει το δημαρχείο του Κιέβου και το χρησιμοποιεί ως βάση για τις επιχειρήσεις του. Εχει επίσης μεγάλη επιρροή στις δυνάμεις ασφάλειας των διαδηλωτών. Εχει αναβιώσει τρία συνθήματα που προέρχονται από το ξενοκίνητο ουκρανικό εθνικιστικό κίνημα της δεκαετίας του ’30, τα οποία έχουν γίνει τα πιο δημοφιλή συνθήματα στην πλατεία της Ανεξαρτησίας. Ολοι σχεδόν οι ομιλητές, ακόμη και ο πρώην πυγμάχος Βιτάλι Κλίτσκο που έχει ζήσει πολλά χρόνια στη Γερμανία και έχει αμερικάνικη άδεια παραμονής, αρχίζει και τελειώνει τις ομιλίες του με το σύνθημα «Δόξα στην Ουκρανία!», στο οποίο το πλήθος απαντά «Δόξα στους ήρωες!». Τα δύο άλλα εθνικιστικά συνθήματα που ακούγονται συχνά στην πλατεία είναι «Δόξα στο έθνος!» και η απάντηση «θάνατος στους εχθρούς!» καθώς και το «η Ουκρανία πάνω απ’ όλα!» (ευθεία αναφορά στο «Deutschland uber alles» των γερμανών ναζί).
Την Πρωτοχρονιά, 15.000 οπαδοί του Σβόμποντα έκαναν πορεία με πυρσούς στο Κίεβο προς τιμήν του Στέπαν Μπαντέρα, του διαβόητου εγκληματία, ηγέτη της «Οργάνωσης Ουκρανών Εθνικιστών» και του «Ουκρανικού Επαναστατικού Στρατού», που συνεργάστηκε με τους ναζί και πολέμησε εναντίον του σοβιετικού στρατού κατά τη διάρκεια του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου. Την περίοδο 1941-1943, ο Μπαντέρα και οι συμμορίες των ουκρανών εθνικιστών εκτέλεσαν δεκάδες χιλιάδες Πολωνούς που ζούσαν στη Δυτική Ουκρανία (ήταν τμήμα της Πολωνίας στη διάρκεια του μεσοπολέμου) και ουκρανούς εβραίους. Ο Μπαντέρα εκτελέστηκε το 1959 στο Μόναχο, όπου είχε καταφύγει μετά την ήττα της Γερμανίας, και αργότερα ανακηρύχτηκε «μάρτυρας» και «εθνικός ήρωας» από τους απογόνους του ακροδεξιού εθνικιστικού κινήματος.
Ακροδεξιοί και νεοναζί στην πρώτη γραμμή
Αυτό που χαρακτηρίζει το δεύτερο γύρο των διαδηλώσεων, που αναζωπυρώθηκαν με αφορμή το νόμο για τον περιορισμό των διαδηλώσεων, είναι οι εξαιρετικά βίαιες συγκρούσεις με την αστυνομία και οι καταλήψεις κυβερνητικών κτιρίων, στις οποίες πρωταγωνιστούν ακροδεξιές και νεοναζιστικές οργανώσεις. Η παρουσία και η δράση τους καταγράφεται το τελευταίο διάστημα σε πολλά ρεπορτάζ του διεθνούς Τύπου.
Πολλές απ’ αυτές συμμετείχαν εξαρχής στις διαδηλώσεις και ο ρόλος τους περιοριζόταν, σε συνεργασία με το Σβόμποντα, στην περιφρούρηση των διαδηλωτών που είχαν κατασκηνώσει στην πλατεία της Ανεξαρτησίας. Το τελευταίο διάστημα έχουν διακόψει τη συνεργασία τους με τις «συστημικές» αντικυβερνητικές δυνάμεις και δρουν αυτόνομα. Αγνοούν τις εκκλήσεις της αντιπολίτευσης για ειρηνική διαμαρτυρία και αποκαλούν τους ηγέτες της «αναποφάσιστους ευνούχους» και «χορευτές του Μαϊντάν», που είναι «ανίκανοι να ανατρέψουν την κυβέρνηση».
Επιτίθενται στις κυβερνητικές δυνάμεις καταστολής σε μικρές ομάδες, φορώντας μάσκες, κράνη και περικνημίδες, κρατώντας ασπίδες και οπλισμένοι με ρόπαλα, σιδερολοστούς, βόμβες μολότοφ και πέτρες.
Η βασική ακροδεξιά οργάνωση που οργανώνει και πρωταγωνιστεί στις επιθέσεις εναντίον της αστυνομίας είναι ο αποκαλούμενος «Δεξιός Τομέας», στόχος του οποίου είναι «η ανατροπή του καθεστώτος κατοχής, ακόμη και με τη βία, αν είναι αναγκαίο», σύμφωνα με ρεπορτάζ του Γαλλικού Πρακτορείου και άλλων ξένων Μέσων. Ο «Δεξιός Τομέας» έχει σχέσεις και συνεργάζεται με άλλες ακροδεξιές και νεοναζιστικές ομάδες, όπως οι νεοφασίστες της «Αδελφότητας», οι «Πατριώτες της Ουκρανίας» και η «Trident», η οποία διακηρύσσει ότι βασίζεται στις αρχές της «παραδοσιακής χριστιανοσύνης και της ιδεολογίας του ουκρανικού εθνικισμού».
Ανεξάρτητα από την πολιτική συμφωνία, στην οποία κάποια στιγμή θα καταλήξουν κυβέρνηση και αντιπολίτευση, ο αέρας του εθνικισμού που σαρώνει τη Δυτική Ουκρανία ενισχύει αναπόφευκτα την πολιτική δύναμη των ακροδεξιών εθνικιστών και «νομιμοποιεί» τη δράση των νεοναζιστικών ομάδων. Ιδιαί-τερα κερδισμένο αναμένεται να βγει το Σβόμποντα, το οποίο στις βουλευτικές εκλογές του 2012 μπήκε για πρώτη φορά στη βουλή κερδίζοντας το 10.44% των ψήφων, κατέκτησε τη δεύτερη θέση στο Κίεβο, καθώς και την πλειοψηφία στα περιφερειακά κοινοβούλια σε τρεις επαρχίες της Δυτικής Ουκρανίας.
Στις συνθήκες αυτές, ο ταξικός διαχωρισμός ξεθωριάζει και ο λαός, που πέφτει θύμα απατηλών υποσχέσεων για ένα καλύτερο μέλλον, διχάζεται και διασπάται σε αντίπαλα στρατόπεδα και γίνεται παιχνίδι στα χέρια πολιτικών δυνάμεων και μερίδων της αστικής τάξης που συγκρούονται μεταξύ τους για την ιμπεριαλιστική λυκοσυμμαχία που θα ενταχθεί η Ουκρανία. Στην προκειμένη περίπτωση, το αποκαλούμενο δυτικόφιλο μπλοκ, έχοντας ως βάση τη Δυτική Ουκρανία, συνδέει τα συμφέροντά του με την πρόσδεση της χώρας στο άρμα της ΕΕ, ενώ το αποκαλούμενο ρωσόφιλο, με βάση τη βιομηχανική κυρίως Ανατολική Ουκρανία, συνδέει τα συμφέροντά του περισσότερο με τις επιδιώξεις της Μόσχας και την Ευρωασιατική Οικονομική Ενωση που αυτή προετοιμάζει.
Η κατάληξη που θα έχει η παρούσα σύγκρουση αυτή τη στιγμή δεν είναι ορατή, καθώς ΕΕ και Ρωσία διατηρούν τις θέσεις τους. Η σύγκρουση είναι σφοδρή, όπως φάνηκε και από την ψυχρότητα που συνάντησε ο Πούτιν στις Βρυξέλλες. Η ουκρανική αστική τάξη, οι εκπρόσωποι των μεγάλων μονοπωλίων έδωσαν εντολή στον Γιανουκόβιτς να «μαζευτεί», διότι μπορεί να έχουν συνδέσει τα συμφέροντά τους με αυτά του ρωσικού ιμπεριαλισμού, ταυτόχρονα όμως κάνουν μπίζνες και με τη Δύση, ενώ φοβούνται πως με την καταστολή δε θα καταφέρει ο Γιανουκόβιτς να τιθασεύσει τις βίαιες αντιδράσεις, οπότε η χώρα θα βρεθεί σε μόνιμη αναταραχή, γεγονός που θα έχει επιπτώσεις για τα συμφέροντά τους. Αναζητούν μια συμφωνία με τις δυνάμεις της κοινοβουλευτικής αντιπολίτευσης και σ’ αυτό έχει επικεντρωθεί τώρα το παζάρι.
Ανεξάρτητα από το πού θα καταλήξει το παζάρι, όμως, ο ουκρανικός λαός και η εργατική τάξη της χώρας σε κάθε περίπτωση θα ήττηθούν.
Γιατί πολεμούν κάτω από ξένες σημαίες. Γίνονται πυρομαχικά για τα όπλα των αστών, που έχουν χωριστεί σε δυο μερίδες, ανάλογα με το ιμπεριαλιστικό στρατόπεδο στο οποίο έχουν προσδεθεί. Ανεργία, φτώχεια, εξαθλίωση είναι η καθημερινότητα των εργαζόμενων της Ουκρανίας, που δε θα την αλλάξουν ούτε τα δάνεια της Ρωσίας ούτε η συμφωνία σύνδεσης με την ΕΕ. Μια ματιά στην Ουγγαρία, την Πολωνία και την Τσεχία αρκεί.