Μπορεί ο πρόεδρος του Ιράν, Μαχμούντ Αχμαντινετζάντ, στη συνάντηση που είχε με τους εκπροσώπους των οκτώ πιο ανεπτυγμένων χωρών στις αρχές του Μάρτη να έδωσε «τα ρέστα του» ενάντια στον… καπιταλισμό, υποστηρίζοντας ότι «η παράταση της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης εξέθεσε την σκοτεινή πλευρά του καπιταλιστικού συστήματος της Δύσης»[1], όμως η «αντικαπιταλιστική» ρητορεία του δεν έχει καμία αντιστοιχία σε πρακτικό επίπεδο. Το αντίθετο. Το Ιράν ακολουθεί την πεπατημένη όλων των καπιταλιστικών καθεστώτων σε Ανατολή και Δύση, ξεθεμελιώνοντας όσες κατακτήσεις της επανάστασης του ’79 εξακολουθούσαν να διατηρούν την κοινωνική ειρήνη στη χώρα. Ας γίνουμε όπως συγκεκριμένοι.
Στενές σχέσεις με ΔΝΤ και Παγκόσμια Τράπεζα
Καταρχάς, θα πρέπει να σημειώσουμε ότι στα πέντε χρόνια που βρίσκεται στην εξουσία ο Αχμαντινετζάντ ουδέποτε έθεσε σε αμφισβήτηση τις σχέσεις της χώρας του είτε με το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, του οποίου το Ιράν είναι μέλος, είτε με την Παγκόσμια Τράπεζα. Οι «τεχνικοί σύμβουλοι» του ΔΝΤ αλωνίζουν στη χώρα και δίνουν «συμβουλές», σε αγαστή συνεργασία με τους κυβερνητικούς αξιωματούχους. Σε μία από αυτές τις «συμβουλές», στην ετήσια «συμβουλευτική» έκθεσή του για την Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν για το 2005[2], που δημοσιεύτηκε οχτώ μήνες μετά την εκλογή του Αχμαντινετζάντ, το ΔΝΤ επισημαίνει τα ακόλουθα:
«Η νέα κυβέρνηση έχει δεσμευτεί στην μεταρρυθμιστική ατζέντα που περιγράφηκε στο παρόν τέταρτο πεντάχρονο αναπτυξιακό σχέδιο (2005/06-2009/10) και στο 20ετές όραμα. Οι αρχές έδειξαν ότι η οικονομική τους πολιτική και μεταρρυθμιστική στρατηγική θα στόχευε στην επίτευξη των στόχων του πενταετούς προγράμματος, μέσω ιδιωτικοποιήσεων, μεταρρυθμίσεων στον οικονομικό τομέα, διόρθωσης του συστήματος επιδοτήσεων, ανάπτυξης της τεχνολογίας και γνωστικών δραστηριοτήτων». Παρακάτω θα δούμε πως αυτά δεν ήταν μόνο λόγια και κυβερνητικές υποσχέσεις προς το ΔΝΤ, αλλά κατευθύνσεις που είτε έγιναν ήδη πράξη είτε γίνονται τώρα.
Για να ολοκληρώσουμε με τις σχέσεις της «αντικαπιταλιστικής» κυβέρνησης Αχμαντινετζάντ με τους δυο από τους μεγαλύτερους διεθνείς ιμπεριαλιστικούς οικονομικούς οργανισμούς (ΔΝΤ και Παγκόσμια Τράπεζα), θα αρκεστούμε στο να σημειώσουμε ότι το Ιράν έχει λάβει πάνω από 54 δάνεια από την Παγκόσμια Τράπεζα, αξίας 3.1 δισ. δολαρίων[3], από τότε (2000) που η τελευταία άρχισε να δανείζει ξανά στη χώρα (μετά από μία παύση επτά χρόνων). Επομένως, οι ιρανικές κυβερνήσεις (συμπεριλαμβανομένης της τελευταίας) διατηρούν στενούς δεσμούς με τους δύο οργανισμούς που δεν διακρίνονται για τα… φιλολαϊκά τους αισθήματα.
Μετάβαση στην «οικονομία της αγοράς»
Οι «συμβουλές» του ΔΝΤ και της Παγκόσμιας Τράπεζας για προώθηση των ιδιωτικοποιήσεων και κατάργηση των επιδοτήσεων δεν πήγαν… στο βρόντο. Η αλήθεια είναι ότι οι «συμβουλές» αυτές ταυτίζονταν πέρα για πέρα με τις επιδιώξεις της ιρανικής αστικής τάξης που θέλει μια και καλή να τελειώσει με τα «αναχρονιστικά απομεινάρια» της ιρανικής επανάστασης. Οι αλλαγές στην οικονομική κατεύθυνση της χώρας έχουν επισημανθεί και χαιρετιστεί εδώ και χρόνια από το ΔΝΤ. Σε έκθεση του τελευταίου το 2007, με τίτλο «Διαχειριζόμενοι τη μετάβαση σε μία οικονομία της αγοράς»[4] αναφέρονται χαρακτηριστικά τα εξής:
«Από το 2002/03, το Ιράν έχει κάνει τεράστια άλματα στο άνοιγμα της οικονομίας στον υπόλοιπο κόσμο μέσω της φιλελευθεροποίησης του εμπορίου, ενοποίησης της τιμής του συναλλάγματος, εξάλειψης των συναλλαγματικών περιορισμών και προσέλκυσης των ξένων άμεσων επενδύσεων. Αυτές οι προσπάθειες έχουν κορυφωθεί με την αποδοχή από το Ιράν του Αρθρου VIII των άρθρων της συμφωνίας του ΔΝΤ[5], η επιστροφή του στις διεθνείς οικονομικές αγορές από τις οποίες απείχε για περίπου τρεις δεκαετίες και η αίτησή του για να γίνει μέλος του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι αυτές οι πολιτικές συνέβαλαν στην ευνοϊκή απόδοση που υπογραμμίζεται σε αυτό το έντυπο και ότι το Ιράν θα μπορούσε να επωφεληθεί από μία παραπέρα ενσωμάτωση στην παγκόσμια οικονομία».
Το άνοιγμα του Ιράν στην «παγκόσμια οικονομία» αποτυπώθηκε με τον καλύτερο τρόπο σε πρόσφατο πρωτοσέλιδο μάλιστα δημοσίευμα των Τάιμς της Νέας Υόρκης με τίτλο: «Οι ΗΠΑ επιβραβεύουν εταιρίες που αψηφούν την πολιτική τους στο Ιράν»[6]. Στο δημοσίευμα αναφέρεται ότι 74 πολυεθνικές κάνουν μπίζνες σε ΗΠΑ και Ιράν κι ότι οι αμερικάνικες κυβερνήσεις (τόσο του Μπους όσο και του Ομπάμα) «έχουν επιβραβεύσει με περισσότερα από 107 δισ. δολάρια σε πληρωμές συμβολαίων, επιχορηγήσεις και άλλα προνόμια την τελευταία δεκαετία ξένες και πολυεθνικές αμερικάνικες εταιρίες ενώ έκαναν μπίζνες με το Ιράν παρά τις προσπάθειες της Ουάσινγκτον να αποθαρρύνει τις επενδύσεις εκεί»[6]. Στο δημοσίευμα αναφέρεται επίσης ότι ακόμα και ορισμένοι από τους μεγαλύτερους ομοσπονδιακούς εργολάβους των ΗΠΑ μπορούν να επενδύσουν στο Ιράν μέσω των ξένων θυγατρικών τους χωρίς κανένα πρόβλημα. Βλέπετε, ο πετρελαϊκός πλούτος της χώρας (η οποία από άποψη ύψους του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος βρίσκεται μεταξύ των 20 πιο ανεπτυγμένων χωρών παγκόσμια) δε μπορούσε να αφήσει αδιάφορες τις ξένες πολυεθνικές, οι οποίες είναι καλοδεχούμενες από την ιρανική πολιτική και οικονομική ηγεσία.
«Λαϊκός καπιταλισμός»
Ηδη από το 2006, ανώτατος αξιωματούχος του ιρανικού καθεστώτος δήλωνε… με καμάρι το σχέδιο των εκτεταμένων ιδιωτικοποιήσεων με πινελιές… λαϊκού καπιταλισμού, μπροστά στους τεχνικούς «συμβού-λους» του ΔΝΤ: «Η νέα κυβέρνηση, η οποία ανέλαβε καθήκοντα τον Αύγουστο του 2005 (σ.σ. η κυβέρνηση Αχμαντινετζάντ), είναι ενήμερη για την αναγκαιότητα να ανταποκριθεί στις προκλήσεις του μέλλοντος (…) και δεσμεύεται στο να συνεχίσει την εφαρμογή της φιλόδοξης μεταρρυθμιστικής ατζέντας που οραματίστηκε το τέταρτο 5χρονο αναπτυξιακό σχέδιο και το 20χρονο όραμα.
Κάτω από τη νέα στρατηγική των ιδιωτικοποιήσεων, ένας αριθμός αναδομημένων επιχειρήσεων έχουν ομαδοποιηθεί σε μετοχικές εταιρίες και το 30% των μετοχών τους, αποκαλούμενες “δίκαιες μετοχές” θα διανεμηθεί σε χαμηλόμισθες οικογένειες σε τιμές αγοράς που θα πληρωθούν από μελλοντικά παράγωγα. Αυτό το σχήμα έχει ήδη αρχίσει σε τέσσερις περιφέρειες. Το υπόλοιπο 70% των μετοχών θα ιδιωτικοποιηθεί μέσω του χρηματιστηρίου. (…) Εχει παρθεί μια σημαντική απόφαση να επιτραπεί η ιδιωτική ιδιοκτησία των κυριότερων επιχειρήσεων του δημόσιου τομέα σε τομείς κλειδιά της οικονομίας και αντίστοιχα η πώληση μέχρι και του 65% των μετοχών των περισσότερων κρατικών επιχειρήσεων τώρα επιτρέπεται»[7].
Σχεδόν ένα χρόνο μετά, ο ίδιος κυβερνητικός αξιωματούχος δήλωνε (ξανά με… καμάρι) ότι: «Η πρόοδος στην εφαρμογή της δομικής μεταρρυθμιστικής ατζέντας, που οραματίστηκε το τέταρτο πεντάχρονο αναπτυξιακό σχέδιο, κέρδισε σημαντική ορμή με την απόφαση το 2006/07 να αναθεωρήσει το άρθρο 44 του Συντάγματος και να επιτρέψει την ιδιωτικοποίηση του 80% των κρατικών επιχειρήσεων. Η λίστα περιλαμβάνει ευρείας κλίμακας επιχειρήσεις και τράπεζες: οχτώ μεγάλες εταιρίες με ονομαστική αξία 4.6 δισ. δολαρίων (η αγοραστική αξία εκτιμάται σε 16 δισ. δολάρια) περνάνε στο τελικό στάδιο ιδιωτικοποίησής τους καθόσον οι μετοχές τους τέθηκαν στο Χρηματιστήριο της Τεχεράνης»[8].
Το τέλος των επιδοτήσεων
Ο «λαϊκός καπιταλισμός» και οι εκτεταμένες ιδιωτικοποιήσεις πάνε πακέτο με το τέλος των επιδοτήσεων (τουλάχιστον με τη μορφή που τις γνώριζε ο ιρανός πολίτης μέχρι σήμερα). Την Κυριακή 24 Γενάρη, ο Αχμαντινετζάντ ανακοίνωσε επίσημα την εφαρμογή του σχεδίου «αναμόρφωσης» των επιδοτήσεων. Το σχέδιο είχε υπερψηφιστεί από το κοινοβούλιο στις 5 Γενάρη και επικυρώθηκε από το Ανώτατο Συμβού-λιο στις 13 Γενάρη. Σύμφωνα με το σχέδιο αυτό, οι επιδοτήσεις που πληρώνει η κυβέρνηση προκειμένου να κρατούνται χαμηλά οι τιμές σε διάφορα είδη πλατιάς κατανάλωσης (για τις οποίες αναφερθήκαμε πιο αναλυτικά στο προηγούμενο φύλλο της «Κ») θα πρέπει να μειωθούν δραστικά μέσα στην ερχόμενη πενταετία, ώστε οι τιμές να φτάσουν στο επίπεδο των πραγματικών αγοραστικών τιμών (ιδιαίτερα όσον αφορά στις τιμές των καυσίμων που διατηρούνται σε χαμηλά επίπεδα)[9].
Σύμφωνα με το σχέδιο, οι τιμές του πετρελαίου και των παραγώγων του (βενζίνη κτλ.) δεν θα πρέπει να είναι μικρότερες από το 90% των τιμών στην αγορά του Περσικού Κόλπου, ενώ αύξηση των τιμών προβλέπεται και στο ηλεκτρικό, το φυσικό αέριο, το νερό, τη ζάχαρη, το γάλα κτλ., χωρίς όμως να έχει ακόμα καθοριστεί πώς θα γίνει αυτή και ποια γεωγραφικά και άλλα κριτήρια θα καθορίσουν τις τελικές αυξήσεις που θα αποφασιστούν (αυτό θα γίνει με κυβερνητικές αποφάσεις).
Η αλήθεια είναι ότι το καθεστώς φοβάται μια έκρηξη της λαϊκής αγανάκτησης και ο Αχμαντινετζάντ πρότεινε δημοψήφισμα για την επικύρωση του σχεδίου «αναμόρφωσης» των επιδοτήσεων, γιατί το σχέδιο αυτό θα φέρει σε εξαιρετικά δύσκολη οικονομική κατάσταση τα πιο φτωχά νοικοκυριά που ήδη έχουν πληγεί από την κρίση[10].
Για την κατάσταση των εργατών και το κίνημά τους θα μιλήσουμε όμως στο επόμενο φύλλο.
Κώστας Βάρλας
Παραπομπές
1. Press TV, 2/3/2010.
2. “Staff Report for the 2005 Article IV Consultation” – Συμβουλευτική έκθεση του ΔΝΤ για το Ιράν, 15/2/2006. Οι ετήσιες αυτές εκθέσεις γίνονται μετά από συζητήσεις των τεχνικών συμβού-λων του ΔΝΤ με τους αξιωματούχους των χωρών μελών του.
3. “Staff Report for the 2006 Article IV Consultation” – Συμβουλευτική έκθεση του ΔΝΤ για το Ιράν, Μάρτιος 2007.
4. “Islamic Republic of Iran: Managing the Transition to a Market Economy”, έκθεση του ΔΝΤ το 2007.
5. Το άρθρο VIII της συμφωνίας, που επικυρώθηκε στο Μπρέτον Γουντς, αναφέρεται σε σειρά ζητημάτων που αφορούν στις διεθνείς συναλλαγές (απαγόρευση οποιωνδήποτε περιορισμών στην ελευθερία των διεθνών συναλλαγών, υποχρέωση συνεργασίας με το ΔΝΤ σε θέματα νομισματικών αποθεμάτων κτλ.), καθώς και στην παροχή όλων των απαραίτητων οικονομικών πληροφοριών της κάθε χώρας στο ΔΝΤ.
6. New York Times, 6/3/2010.
7. Δήλωση του Αμπάς Μιρακχόρ, Διοικητικού Διευθυντή της Ισλαμικής Δημοκρατίας του Ιράν, 10/3/2006 (IMF Country Report No. 06/154, Απρίλης 2006).
8. Δήλωση του Α. Μιρακχόρ, στις 23/2/2007 (IMF Country Report No. 07/100, Μάρτης 2007).
9. Payvand News, 25/1/2010.
10. Οι περικοπές που ζητούσε η κυβέρνηση ήταν τεράστιες (της τάξης των 40 δισ. δολαρίων). Το κοινοβούλιο ενέκρινε τις μισές με την αιτιολογία ότι θα εκτιναχθεί ο πληθωρισμός (που τον τελευταίο χρόνο μειώθηκε στο 11.5%, από 26% που ήταν το 2008) και απέρριψε την πρόταση του Αχμαντινετζάντ για δημοψήφισμα (Press TV, 23/3/2010).